دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 77

تاریخچه‏ ى شراب‏خوارى‏

قبل از ظهور اسلام، شراب‏خوارى یک عادت بشرى بود و در بین بسیارى از ملت‏ها شراب یک غذاى رسمى (مثل چاى در ایران) بود. چرا که مردم از ضررهاى آن به صورت کامل اطلاعى نداشتند. پژوهش‏ها نشان مى‏دهد ممنوعیت شراب قبل از اسلام سابقه نداشته و از احکام تأسیسى اسلام است.^[1] به‏طورى که پس از ممنوعیت شراب‏خوارى در اسلام سیل اعتراضات به سوى اسلام و رهبران مسلمانان سرازیر شد و بسیارى از این حکم تعجب کرده و علت آن را جویا مى‏شدند.^[2]

(گرچه در ادیان توحیدى و ابراهیمى شراب به هر شکل آن تحریم گردیده و از همان آغاز نهضت توحیدى ابراهیم علیه السّلام نوشیدن و مصرف شراب ممنوع و حرام بوده است اما به تدریج به دنبال تحریف کتاب آسمانى و دستکارى آیات تورات و انجیل و تحریف آن‏ها، حرمت نوشیدن شراب از بین رفته بود ...)

البته هنوز هم شراب‏خوارى در بسیارى از کشورهاى غیر مسلمان به صورت آزاد رواج دارد و در این رابطه تبلیغات وسیعى نیز صورت مى‏گیرد.

«ارنست رنان»، مورخ فرانسوى مى‏نویسد:

«دین اسلام پیروان خویش را از بلاهاى چندى من جمله شراب و خوک و لعاب دهان سگ نجات داده است».^[3]

اولین کسى که در حدود سال 800 میلادى به وجود ماده‏اى در «خمر» پى برد که مذاق‏

______________________________
(1). در تورات و انجیل کنونى کلماتى هست که نشانه‏هایى براى تأکید نوشیدن شراب و خرید و فروش آن وجود دارد. در تورات، سفر تثنیه، باب 14، آیه 26 مى‏خوانیم: «و نقره را براى هرچه دلت مى‏خواهد از گاو و گوسفند و شراب و مسکرات و هرچه دلت از تو بطلبد بده و در آنجا به حضور یهوه خدایت بخور و خودت با خاندانت شادى نما».

و در انجیل متى، باب 26، آیه 29 مى‏خوانیم: «امّا به شما مى‏گویم که بعد از این از میوه مو دیگر نخواهیم نوشید تا روزى که آن را با شما در ملکوت پدر خود تازه آشامم».

(2). ر. ک: فلسفه‏ى احکام، ص 156.

(3). فلسفه‏ى احکام، ص 156، اسلام پزشک بى‏دارو، ص 46.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 78

آن گرم و سریع التبخیر و ذهن و بصیرت را از انسان دور مى‏کند، «جابر بن حیان» (قرن دوم هجرى) بود ولى مقدار کمى از آن را به دست آورد و آن را «غول» نامید و بعدها آن را الکل نامیدند^[4].

احکام مترتب بر تحریم مسکرات‏

در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السّلام در جهت مبارزه با مسکرات چند حکم صادر شده است:

1- خوردن شراب و هر مایع مست‏کننده حرام است.^[5] این حکم از آیات قرآن (مائده/ 90- 91) بدست مى‏آید و در برخى روایات خود شراب را بزرگترین گناه معرفى کرده است.

2- شراب و هر چیزى که انسان را مست کند اگر خودبه‏خود روان باشد نجس است.^[6] (البته در این مورد الکل صنعتى را استثنا کرده‏اند.)

3- ظرفى که به وسیله‏ى شراب نجس شده است با آب قلیل (و بنا بر نظر برخى مراجع در آب کر و جارى هم) سه مرتبه شسته شود و مستحب است و یا بهتر است هفت بار شسته شود.^[7]

4- شخصى که شراب مى‏نوشد و در نزد قاضى اثبات شود به هشتاد ضربه شلاق محکوم مى‏شود.^[8]

تذکر: تأکید بر حرمت و نجاست شراب براى آن است که مسلمانان کاملا از آن دورى کنند. تا در معرض ضررهاى روحى، اجتماعى و بهداشتى آن قرار نگیرد.

حکمت و اسرار علمى حرمت شراب‏

حرمت و نجاست شراب و مسکرات از چند جهت قابل بررسى است و در روایات‏

______________________________
(1). طب در قرآن، ص 162، البته برخى کشف الکل را به محمد بن زکریاى رازى (251- 313) نسبت مى‏دهند.

(ر. ک: جهان دانش، فرهنگ دانستنى‏ها، ج 1، ص 745، تالیف محمد نژد).

(2). ر. ک: امام خمینى (ره)، تحریر الوسیله و رساله‏هاى عملیه‏ى مراجع معظّم تقلید مبحث احکام خوردنى‏ها.

(3). همان، مبحث نجاسات (شراب).

(4). همان، مبحث مطهرات (آب)

(5). تحریر الوسیله، ج 2، کتاب الحدود، حد المسکر، مساله‏ى 9.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 79

اهل بیت علیهم السّلام و سخنان متخصصان علوم پزشکى مطالب مختلفى در مورد ضررهاى معنوى، اجتماعى و بهداشتى آن گفته شده است. که به‏طور خلاصه به آن‏ها اشاره مى‏کنیم:

الف: آثار شراب‏خوارى در روایات‏

عن رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: (الخمر امّ الخبائث)^[9]

«خمر ریشه‏ى زشتى‏ها و جنایات و امور پلید است».

عن الباقر علیه السّلام: (ان مدمن الخمر کعابد و ثن و یورثه الارتعاش یهدم مروته و تحمله على التجسر على المحارم من سفک الدماء و رکوب الزنا حتى لا یؤمنوا اذا سکر أن یثب على حرمه و هو لا یعقل ذلک و الخمر لا تزید شاربها الا کل شر.^[10])

«دائم الخمر مانند بت‏پرست است، شراب برایش رعشه بدن پدید مى‏آورد، مردانگى و انصاف و مروتش را نابود مى‏کند، شراب است که شراب‏خوار را وادار بر جسارت بر نزدیکان و اقوام و خویشان و خون‏ریزى و زنا مى‏نماید، حتى در هنگام مستى نمى‏تواند از زناى با محارم ایمن باشد.

او پس از مستى این کار را انجام مى‏دهد و شراب وادارکننده به هر نوع شر و اعمال ضد انسانى است».

در این روایات به برخى آثار زیانبار جسمى (مثل لرزه و رعشه‏ى بدن) و برخى آثار روحى و روانى اشاره شده است. از همه مهم‏تر مسأله‏ى زایل شدن عقل است که به آن اشاره شده است.

ب: آثار معنوى و اجتماعى:

در آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السّلام به این آثار اشاره شده است که در مباحث گذشته بدان‏ها اشاره کردیم و اکنون نگاهى فهرست‏وار به آن‏ها مى‏نماییم:

1- خروج شراب‏خوار از حوزه‏ى انسانیت‏^[11]: شراب عقل را زایل مى‏کند و بیان‏

______________________________
(1). مستدرک الوسایل، ج 1، ص 139.

(2). بحار الانوار، ج 65، ص 164.

(3). دکتر السید الجمیلى در کتاب الاعجاز الطبى فى القرآن، ص 117- 119 ضررهاى طبى و بهداشتى شراب‏خوارى را برمى‏شمارد ولى مهمترین مطلبى که بر آن تکیه مى‏کند همین است که شراب قدرت فکر و عقل انسان را از کار مى‏اندازد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 80

شد که «خمر» به معناى پوشش است و از آن جهت بدین نام نامیده شده که عقل فرد مست شده را مى‏پوشاند و از کار مى‏اندازد. عقل عالى‏ترین موهبت الهى به انسان است. اندیشه، امتیاز انسان است که او را از حیوانات جدا مى‏سازد، پس هنگامى که شراب انسان را مست مى‏کند و عقل را زایل مى‏سازد، او را از حوزه‏ى انسانیت خارج مى‏سازد و به یک حیوان تبدیل مى‏کند.

2- ضررهاى اجتماعى شراب‏خوارى: شراب‏خوارى از اعمال شیطانى است که شیطان مى‏خواهد با آن بین انسان‏ها دشمنى ایجاد کند^[12]

تذکر: کلمه‏ى شیطان در تعالیم اسلامى و قرآن اعم از «ابلیس» معروف است بلکه به هر موجود خبیث و حیله‏گر شیطان گفته مى‏شود.

شراب‏خواران به خاطر روحیه‏ى درنده‏خویى و شرارت که در حال مستى غالبا پیدا مى‏شود، دست به اعمال جنایت‏آمیز مى‏زنند، به‏طورى که آمار زیادى از تصادفات و قتل و خودکشى و درگیرى با پلیس، مربوط به افرادى است که از مشروبات الکلى استفاده مى‏کنند.^[13] طبق آمارى که برخى مؤسسات تحقیقاتى در غرب منتشر کرده‏اند^[14]: جرایم اجتماعى الکلیست‏ها از این قرار است:

مرتکبین قتل‏هاى عمومى 50%

ضرب و جرح در اثر نوشیدن شراب 8/ 77%

سرقت‏هاى مربوط به الکلیست‏ها 5/ 88%

جرایم جنسى مربوط به الکلیست‏ها 8/ 88%

یکى از صاحب‏نظران مى‏نویسد: یکى از ضررهاى مسکرات مردم‏آزارى است. شخص شراب‏خوار، مردم، همسایگان، پدر و مادر، خانواده و فرزندان خود را اذیت مى‏کند.^[15]

3- زیان‏هاى اقتصادى شراب‏خوارى: یکى از دانشمندان مى‏گوید:

______________________________
(1). مائده/ 90- 91.

(2). در آمریکا که در سال 1363 شمسى حدود 10 میلیون الکلیست وجود داشت. 25000 مورد تصادف منجر به مرگ با اتومبیل و 15000 مورد قتل و خودکشى 000/ 500/ 2 بازداشت توسط پلیس نتیجه‏ى آن بود.

(ر. ک: طب در قرآن، ص 157)

(3). تفسیر نمونه، ج 2، ص 75، به نقل از انستیتوى پزشکى قانونى شهر «نیون» 1961 م.

(4). فلسفه‏ى احکام، ص 159 با تلخیص عبارت‏

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 81

«اگر دولت‏ها ضمانت کنند که درب نیمى از میخانه‏ها را ببندند مى‏توان ضمانت کرد که از نیمى از بیمارستان‏ها و تیمارستان‏ها بى‏نیاز مى‏شویم».^[16]

پس اگر تجارت مشروبات الکلى سودى زودگذر (مثل مالیات براى دولت‏ها) دارد امّا ضررهاى آن بیشتر از نفع آن است و این حقیقتى که قرآن قرن‏ها قبل بیان داشت: (وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما)^[17]

4- ضررهاى معنوى شراب‏خوارى: مصرف مسکرات به صورت کلى انسان را از دین دور مى‏کند. ولى به صورت خاص قرآن کریم مى‏فرماید: مانع یاد خدا و نماز است.^[18]

یکى دیگر از ضررهاى الکل در حوزه‏ى اخلاق است: در شخص الکلى عاطفه‏ى خانوادگى و محبت نسبت به زن و فرزند ضعیف مى‏شود به‏طورى که مکرر دیده شده که پدرانى فرزندان خود را با دست خود کشته‏اند.^[19]

ج: آثار زیانبار خمر از نظر علوم پزشکى‏

در این مورد بسیارى از صاحب‏نظران، پزشکان و مفسران، مطلب و کتاب نوشته‏اند.

که به پاره‏اى از آنها اشاره مى‏کنیم: در ابتدا مطالب دکتر دیّاب و دکتر قرقوز را که توضیحات مشروحى در این زمینه داده‏اند مى‏آوریم:

الکل با سرعت شگفت‏انگیزى از طریق بافت‏هاى مخاطى دهان و معده و ریه جذب شده، وارد خون مى‏شود. یعنى به محض رسیدن جام محتوى مشروب به دهان، الکل جذب و سریعا وارد خون مى‏شود. پس از ورود الکل به معده با توجه به نسبت آب موجود در آن به تمام بافت‏هاى بدن توزیع مى‏گردد. اگر زن باردار مشروب الکلى مصرف کند، مقدارى از الکل مصرف شده، به بدن جنینى که در شکم دارد مى‏رسد و مستقیما روى مغز وى اثر مى‏گذارد، زیرا تأثیر مستقیم الکل روى مغز است.

* دفع الکل: 5- 10 درصد الکل مصرف شده، بدون هیچ‏گونه تبدیلى به وسیله‏ى کلیه‏ها و ریه‏ها دفع مى‏شود. امّا بقیه در معرض اکسیده شدن در کبد قرار گرفته و تبدیل به گاز دى اکسید کربن(CO 2) و آب و انرژى مى‏شود. میزان واحد کالرى بدست آمده از یک گرم الکل‏

______________________________
(1). تفسیر نمونه، ج 2، ص 76.

(2). بقره/ 219.

(3). مائده/ 90- 91.

(4). تفسیر نمونه، ج 2، ص 75.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 82

در این عمل به 7 کالرى مى‏رسد و همین مسأله موجب بروز بى‏میلى شدید به غذا در انسان مى‏گردد، که نتیجه‏ى آن دچار شدن به کمبود مواد غذایى در بدن است.

* مضار و مفاسد طبى الکل: مفاسد الکل را مى‏توان به دو قسمت اصلى تقسیم کرد:

مسمومیت الکلى حاد (مستى) و مسمومیت الکلى مزمن (اعتیاد) یا الکلیسم.

اوّل: مسمومیت الکلى حاد: مصرف مقدار زیاد الکل، انسان را دچار گیجى و مستى مى‏کند. چه شخص، معتاد به الکل باشد و چه نباشد. عضوى که بیش از سایر اعضاى بدن از الکل متأثر مى‏گردد، مغز است. تأثیر الکل بر مغز همانند سایر مواد مخدر، تأثیرى است تخدیرى(Depressent) حالت مستى موقعى بروز مى‏کند که میزان الکل موجود در خون به 5/ 0% برسد. با افزایش میزان الکل موجود در خون شدت مستى نیز افزایش مى‏یابد تا اینکه به بیهوشى و سپس مرگ منتهى گردد.

این عوارض دماغى، شخص مست را در معرض این مخاطرات قرار مى‏دهد:

1. تصادف با اتومبیل و یا سقوط در رودخانه و یا گودال به دلیل عدم توانایى در حفظ تعادل به هنگام راه رفتن.

2. تجاوز به حقوق دیگران و به راه انداختن مشاجرات بى‏دلیل به جهت فقدان تعقل و تفکر منطقى.

3. اقدام به تجاوزات جنسى به دلیل ایجاد میل شدید به مقاربت جنسى در شخص.

4. التهاب لوزالمعده‏ى حاد، که بیمارى بسیار خطرناکى بوده و ممکن است منجر به مرگ شود.

5. زخم معده‏ى حاد که ممکن است منجر به مرگ شود.

6. اغما(Coma) ، که ممکن است با کمبود قند خون نیز همراه شود. اگر شخص مست هنگام اغما در معرض سرما نیز قرار گیرد ممکن است بمیرد. حتى برخى افراد مست با استنشاق بوى استفراغ خود نیز مى‏میرند.

7. مرگ بر اثر تنگى نفس و متوقف شدن قلب از فعالیت.

شاید برخى در مقام اعتراض بگویند که مقدار کمى الکل موجب سکر نمى‏شود. در پاسخ مى‏گوییم: خیر، حالتى وجود دارد که به نام «سکر» مرضى معروف است و در نتیجه‏ى نوشیدن مشروبات الکلى (چه کم و چه زیاد) براى افرادى که داراى شخصیتى متزلزل هستند حاصل مى‏شود

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 83

و به صورت جنون عقلى حاد ظاهر مى‏شود. این حالت از چند ساعت تا 24 ساعت به طول مى‏انجامد و بعضى مواقع بیشتر از این مدت هم طول مى‏کشد. این جنون به اشکال گوناگون نمود پیدا مى‏کند که آن را به سه قسمت تقسیم کرده‏اند:

1. سکر مرضى توأم با هیجانات حرکتى: و آن حالتى از عصبانیت و هیجان شدید است که در آن فرد مست شروع به خراب‏کارى در اطراف خود مى‏کند و ناخودآگاه داد و فریاد راه مى‏اندازد و سپس بیهوش مى‏گردد.

2. سکر مرضى توأم با جنون و بدبینى: این حالت گاهى انسان را به خیانت و جنایت و خودکشى سوق مى‏دهد. نمونه‏ى این‏گونه افراد در جوامع امروزى بسیارند.

به‏عنوان مثال موردى را نقل مى‏کنیم که در زمستان سال 1976 در یکى از روستاهاى حومه‏ى شهر حلب اتفاق افتاد. در این حادثه، مردى نیمه‏شب در حال مستى وارد منزل خود مى‏شود و ناگهان به ذهنش خطور مى‏کند که زنش به وى خیانت کرده است. این فکر تا بدانجا در او تقویت مى‏شود که زن و چهار فرزند بیگناه خود را در خواب سر مى‏برد.

3. سکر مرضى توأم با خلسه: در این حالت فرد مست در عالمى رؤیایى زندگى مى‏کند که در حالت عادى آرزوى آن را داشته و خواب آن را مى‏دیده است. این حالت نیز با بیهوش شدن فرد خاتمه مى‏یابد.

دوّم: مسمومیت الکلى مزمن(Alcholism) : مصرف‏کنندگان مشروبات الکلى را مى‏توان به سه گروه تقسیم کرد:

1. گروهى که در هربار مقدار زیادى نوشابه‏هاى الکلى مى‏نوشند. این گروه ممکن است در یک سال تا چهار بار دچار مسمومیت شوند.

2. گروهى که به مصرف زیاد نوشابه‏هاى الکلى عادت کرده‏اند. این گروه بیش از 12 بار در سال دچار مسمومیت مى‏شوند، و حتى گاهى فقط با یک‏بار مصرف به مدت یک هفته تحت تأثیر عوارض آن خواهند بود.

3. گروهى که کاملا الکلى شده و سرنوشت خود را به الکل سپرده‏اند. این گروه حتى قادر نیستند یک روز را بدون نوشیدن مشروبات الکلى سر کنند.

اعتیاد مزمن به الکل سبب وارد آمدن زیان‏هاى بسیارى به تمام دستگاه‏هاى بدن مى‏گردد، که مى‏توان این زیان‏ها را با توجه به دستگاه متضرر به شرح زیر تقسیم کرد:

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 84

الف: الکلیسم و بیمارى‏هاى عصبى:

اعتیاد به الکل موجب ابتلاء به بیمارى‏هاى عصبى زیر مى‏گردد:

* ایجاد اختلال در کار تعدادى از اعصاب: در این حالت فرد الکلى دچار ضعف عضلات و لرزش اندام‏ها و درد در ناحیه‏ى دست‏ها و پاها مى‏گردد.

* ایجاد اختلال در کار یک عصب: در این حالت اختلالاتى در مسیر فعالیت آن عصب توأم با فلج موقت حاصل مى‏شود و با توجه به نوع عصب، این اختلال ممکن است به صورت فلج عصب صورت و یا عصب چشم و یا فلج ناشى از نحوه‏ى خوابیدن بروز نماید، که حالت أخیر بیشتر در کشورهاى به اصطلاح پیشرفته به چشم مى‏خورد که در آن شخص در حال مستى (معمولا شنبه شب‏ها که فردایش تعطیل است) به صورتى مى‏خوابد که اعصاب آرنج و سر استخوان‏هاى مچ دست و انگشتانش تحت فشار قرار مى‏گیرند و بدین ترتیب عضلات محرک دست فلج مى‏گردد.

* التهاب عصب بینایى: اکثر کسانى که به مشروبات الکلى اعتیاد دارند، از این بیمارى که توأم با کاهش قدرت دید است، رنج مى‏برند. این حالت در برخى موارد نادر نیز منجر به کورى مى‏شود.

* داء الحصاف الکلى: یا گرى خشک الکلى (جرب) این بیمارى به فراوانى نزد الکلیست‏ها مشاهده مى‏شود.

مجموعه‏ى بیمارى‏هاى دیگرى نیز وجود دارند که بیشتر در میان افراد الکلى یافت مى‏شود. از جمله‏ى این بیمارى‏ها مى‏توان ورم غشاى خارجى مغز، سیفلیس نخاعى، از بین رفتن سلول‏هاى مغزى و معلولیت‏هاى عضلانى را نام برد.

ب: الکل و بیمارى‏هاى گوارشى:

از همان ابتداى ورود الکل به دستگاه گوارش، تخریب و فساد را با خود به ارمغان مى‏آورد، از جمله:

1. خراش غشاهاى مخاطى دهان و حلق و آسیب رسیدن به پرزهاى چشایى و ترک زبان.

2. ظاهر شدن پلاک‏هاى سفیدرنگ بر روى زبان(Leukoplakia) که غالبا به سرطان زبان مبدل مى‏گردد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 85

3. التهاب مرى:

4. استفراغ‏هاى شدید خونى: به دلیل پاره شدن برخى از رگ‏ها در ناحیه‏ى اتصال مرى به معده.

5. سرطان مرى: آمار نشان مى‏دهد که 90% بیماران مبتلا به سرطان مرى را معتادان الکل تشکیل مى‏دهند.

6. التهاب حاد معده: همه‏ى معتادان به الکل بلااستثنا به التهاب حاد معده مبتلا هستند.

7. التهاب مزمن و پنهان معده: اکثر الکلیست‏ها گرفتار این بیمارى مى‏شوند. در پیدایش این بیمارى، نقص پروتئین بدن نیز نقش مهمى ایفا مى‏کند. در نتیجه‏ى این بیمارى شخص به کم‏خونى ناشى از عدم جذب ویتامین‏B 21 توسط بدن مبتلا مى‏گردد که این حالت، خود، بیمار را براى ابتلا به سرطان معده آماده مى‏سازد.

8. سرطان معده: 90% مبتلایان به سرطان معده از معتادان به مشروبات الکلى هستند که مصرف دخانیات نیز به این امر کمک مى‏کند.

9. زخم معده: یکى از پزشکان به نام دکتر گوردن مى‏گوید:

«10- 15 درصد از علل ابتلا به زخم معده، نوشیدن مشروبات الکلى است و از طرفى الکل مانع ظاهر شدن علایم ابتلا به این بیمارى است، به همین دلیل خود بیمار ممکن است بدون متوجه شدن، مدت‏ها دچار خونریزى معده شود».

10. ایجاد اختلال در جذب مواد غذایى در روده‏ها به دلیل بیمار بودن کبد، معده، امعاء و لوز المعده.

11. الکل و لوز المعده: زیان‏هایى که الکل به لوز المعده مى‏رساند عبارتند از:

الف: التهاب حاد غده‏ى لوز المعده، که در آن، غده دچار هضم ذاتى (خودخورى) شده و سپس پاره مى‏شود. به‏طورى که گفته شد، این بیمارى خطرناکى است که بیشتر حالات دل‏دردها را نزد الکلیست‏ها تشکیل مى‏دهد و علت 70% این حالات، الکل است.

ب: التهاب مزمن لوزالمعده، که نقش به سزایى در سوءتغذیه، گوارش و جذب مواد غذایى دارد.

12. الکل و کبد: امروزه بیمارى‏هاى کبدى ناشى از مصرف مشروبات الکلى یکى از مشکلات‏

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 86

خطرناک بهداشتى جهان به شمار مى‏رود. کافى است بدانیم که نوشیدن مشروب مهمترین عامل پیدایش حالات تشمّع کبد (سیروز) در کشورهاى غربى است. رابطه‏ى مصرف مشروبات الکلى با بیمارى‏زایى، بحثى است گسترده و مفصل نه در حد این مجموعه. لذا فقط به بیان مختصر سه رابطه بسنده مى‏کنیم:

الف: تأثیر بر کار تبادلات کبد که منجر به کاهش اندوخته‏ى قندى و افزایش و تراکم مواد چربى در کبد خواهید بود.

ب: تأثیر مستقیم و مسموم‏کننده روى کبد.

ج: نقص غذایى بدن افراد الکلى به دلیل بى‏اشتهایى آنها منجر به کاهش پروتئین، مواد قندى و چربى در بدن مى‏شود.

امّا مهمترین بیمارى‏هاى کبدى ناشى از نوشیدن مشروبات الکلى: تراوش چربى در کبد- تراوش چربى در کبد توأم با زرد شدن بدن (یرقان)- التهاب حاد کبدى- تشمّع کبد (سیروز): معمولا این بیمارى‏ها کاملا به هم مرتبط هستند و همگى در نهایت به تشمّع کبد منجر مى‏شوند. این بیمارى به هیچ عنوان درمان‏پذیر نیست زیرا کبد مرکز سوخت و ساز و تبادلات غذایى بدن است(The central of the metabolism) .

از مهمترین نتایج تشمّع کبد مى‏توان به آب آوردن شکم و ظهور زگیل‏هایى در مرى و سرطان کبد اشاره کرد. در فرانسه سالیانه 500/ 22 نفر و در آلمان 16000 نفر بر اثر تشمّع کبد در نتیجه‏ى مصرف مشروبات الکلى مى‏میرند.

ج: الکل و بیمارى‏هاى قلبى‏

الکل رابطه‏ى نزدیکى با بسیارى از بیمارى‏هاى قلبى دارد از جمله:

1. ضعف ماهیچه‏هاى قلب، بویژه پس از نوشیدن آبجو به دلیل وجود کبالت در آن.

2. نارسایى‏هاى قلبى مادرزادى کودکان درصورتى‏که مادر در ماه‏هاى نخست باردارى مشروبات الکلى نوشیده باشد. لازم به گفتن است که عده‏اى الکل را به‏عنوان مسکّن براى سوزش قلب به کار مى‏برند، غافل از اینکه نتیجه‏ى عکس حاصل مى‏شود. زیرا الکل با توجه به کالرى‏هاى حرارتى آن، باعث چاقى شده و چربى خون را در درازمدت بالا مى‏برد و همین مسأله باعث تشدید درد قلب مى‏گردد و فقط به‏صورت موقتى و به‏عنوان مسکّن عمل مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 87

د: الکل و نارسایى‏هاى خونى‏

با توجه به اینکه الکل باعث کم‏اشتهایى و در نتیجه سوءتغذیه مى‏گردد، عوارض زیر را در رابطه با خون در پى خواهد داشت:

1. کاهش آهن خون.

2. کاهش اسید کولیک در خون.

3. کاهش ویتامین‏B 21 در خون.

4. کاهش گلبول‏هاى قرمز خون و در نتیجه زرد شدن پوست بدن.

5. بیمارى هموسدرین(Hemosiderin) .

الکل و بیمارى‏هاى عفونى: اعتیاد به الکل بدن را تضعیف و ناتوان و مقاومت آن را بسیار کم مى‏کند. لذا آمادگى ابتلاء به بیمارى‏هاى عفونى به‏ویژه بیمارى‏هاى عفونى مسرى در این افراد خیلى زیاد است که از جمله‏ى این بیمارى‏ها مى‏توان سل، سیفلیس، التهاب ریه، مالاریا، تب تیفوئید، بیمارى‏هاى پوست و التهاب غدد عرقى زیر بغل را نام برد.

ه: الکل و فعالیت‏هاى جنسى:

الکل تأثیر زیادى روى فعالیت‏هاى جنسى دارد، از جمله:

1. میل جنسى را افزایش مى‏دهد، ولى موجب کاهش توان انجام فعالیت‏هاى جنسى مى‏شود.

2. ممکن است موجب کوچک شدن بیضه‏ها و بزرگ شدن پستان‏ها (در مرد) شود به ویژه اگر با بیمارى کبد همراه باشد.

3. موجب ایجاد نارسایى در رفتار جنسى زنان مى‏شود.

4. دگرگونى‏هایى را در نطفه به وجود مى‏آورد که در نتیجه باعث تولد کودکان ناقص الخلقه مى‏شود.

و: الکل و سرطان‏

الکل یکى از علل پنج‏گانه اصلى ابتلاء به سرطان مغز است. این علل که در انگلستان به‏

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 88

( 5- Ss )- s

معروفند عبارتند از:

1. سیگار کشیدن‏Smoking

2. مشروبات الکلى‏Spirits

3. عفونت‏هاSpesis

4. ادویه‏Spices

5. سیفلیس‏Syphilis

در تحقیقاتى که توسط دکتر «لورمى» به عمل آمده، مشخص گردیده که 51 بیمار از اصل 58 بیمار مبتلا به سرطان لوزه، زبان و حنجره از معتادان به الکل بوده‏اند و این سرطان‏ها از بدترین انواع سرطان هستند زیرا قدرت تکلم و خورد و خوراک را از بیمار مى‏گیرند و زندگى را براى او بسیار مشکل مى‏سازند.

ز: الکل و باردارى‏

مهمترین مسأله‏اى که در فرزندان زنان الکلى به چشم مى‏خورد، وجود انواع معلولیت در 33% آنهاست. این معلولیت‏ها ممکن است به شکل نقص در رشد، عقب‏ماندگى ذهنى، نقص خلقت ظاهرى و ناراحتى‏هاى قلبى مادرزادى باشد.^[20]

یکى از مفسران معاصر در این مورد مطالبى تحت عنوان «اثر الکل در نسل» بیان مى‏کند و مى‏نویسد:

«کسى که در حین انعقاد نطفه مست است 35% عوارض الکلیسم حاد را به فرزند خود منتقل مى‏کند و اگر زن و مرد هر دو مست باشند صددرصد عوارض حاد در بچه ظاهر مى‏شود و کودکانى که فاقد نیروى کافى عقلانى و روحى بوده‏اند و از مادران الکلى بدنیا آمده‏اند 75% و از پدران الکلى نیز 75% بوده است و کودکانى که در هنگام تولد توانایى زندگى را ندارند از پدران الکلى 6% و از مادران الکلى 45% است».^[21]

و یکى از نویسندگان مى‏نویسد:

«یکى دیگر از پزشکان آلمان ثابت کرده است تا سه نسل به‏طور حتمى باقى است به شرط اینکه این سه نسل الکلى نباشند».^[22]

______________________________
(1). طب در قرآن، ص 149- 156.

(2). تفسیر نمونه، ج 2، ص 74.

(3). اسلام پزشک بى‏دارو، ص 44 از علوم جنائى، ص 863 نقل مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 89

ح: الکل و بیمارى‏هاى روانى‏

عوارض روحى و ذهنى بسیارى وجود دارند که یا بر اثر اعتیاد به الکل و یا ترک ناگهانى و یک‏باره‏ى آن بوجود مى‏آیند. از جمله مهمترین آنها:

* هذیان ارتعاشى(Dilerim teremens) ، که حالتى است حاد همراه با اختلالات عقلى، بى‏توجهى، رعشه و هیجان‏زدگى.

* جنون کورساکوف(Korsakof syndrom) ^[23]، که عبارت است از ضعف حافظه+ هذیان‏گویى+ التهاب پایانه‏هاى عصبى+ از بین رفتن قدرت تشخیص و شناخت.

* بیمارى‏هاى مغزى ورنیکه(Wernick ,s encephylopqithy) : این بیمارى علاوه بر عوارض جنون کورساکوف، عوارض دیگرى نیز دارد که عبارتند از فلج عضلات چشم+ از دست دادن قدرت تفکر+ گیجى و بیهوشى.

* عقب‏ماندگى عقلى الکلى: ضعف حافظه+ ناتوانى در کنترل عواطف+ اختلال در فعالیت‏هاى مغزى.

ط: مسائل متفرقه:

1. الکل ممکن است باعث افزایش حملات نقرس شود، زیرا موجب افزایش اوره خون مى‏گردد.

2. ممکن است اعتیاد به الکل باعث به وجود آمدن سنگ‏هاى دوقلویى کلیه و یا ورم مثانه گردد.

3. کاهش میزان قند خون در بدن پس از نوشیدن مشروبات الکلى ممکن است بسیار شدید و باعث بیهوشى و حتى مرگ شود.^[24]

یکى از مفسرین معاصر در این مورد مطالبى تحت عنوان «اثر الکل در عمر» بیان مى‏کند و مى‏نویسد:

______________________________
(1). سرگى کورساکوف، عصب‏شناس روسى (1854- 1900)

(2). طب در قرآن، ص 156- 157.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 90

«یکى از دانشمندان مشهور غرب اظهار مى‏دارد که هرگاه از جوانان 21 ساله تا 23 ساله معتاد به مشروبات الکلى 51 نفر بمیرند در مقابل از جوان‏هاى غیر معتاد 10 نفر هم تلف نمى‏شوند و بر اثر تجربیاتى که کمپانى‏هاى بیمه عمر کرده‏اند، ثابت شده است که عمر معتادان به الکل نسبت به دیگران 25% تا 30% کمتر است».^[25]

برخى دیگر از نویسندگان، کتاب «شیطان و بطرى» را بهترین کتاب در این زمینه مى‏دانند و به صورت مفصل همین ضررهاى بالا را از آن نقل مى‏کنند.^[26]

در این مورد دکتر سیّد الجمیلى و محمد کامل عبد الصمد^[27] و العمید الصیدلى عمر محمود عبد اللّه نیز بررسى مفصلى نموده‏اند و بیمارى‏هاى حاصل شده از شراب‏خوارى در کشورهاى غربى و اسلام را مقایسه کرده و در این رابطه مواد مخدر دیگر (حشیش و ...) را نیز بررسى کرده‏اند.^[28]

نقد و بررسى‏

1. جلوگیرى از نوشیدن شراب و حکم به پلید بودن آن یکى از معجزات علمى قرآن کریم است. چرا که در شرایطى این احکام صادر شد که بشریت با علاقه و اشتها به شراب‏خوارى روى آورده بودند و از ضررهاى بهداشتى آن اطلاع چندانى نداشتند و حتى کتاب مقدس (تورات و انجیل‏ها) نیز تشویق‏گر این پدیده‏ى شیطانى بودند. در حقیقت این ممنوعیت یکى از خدمات دین اسلام به بشریت بوده است.

2. برخى از نویسندگان یکى از ابعاد اعجاز قرآن را تغییر جامعه‏ى عرب جاهلى و تحول عجیب و ناگهانى آنان (در کوتاهترین مدت) مى‏دانند.^[29]

از این زاویه نیز مسأله‏ى تحریم شراب و برخورد چهار مرحله‏اى با آن یعنى روش تربیتى قرآن در این زمینه و تغییر و تحول عجیبى که در جامعه ایجاد کرد (به‏طورى که‏

______________________________
(1). تفسیر نمونه، ج 2، ص 74.

(2). فلسفه‏ى احکام، ص 158- 161.

(3). ر. ک: دکتر سید الجمیلى، الاعجاز الطبى فى القرآن، ص 119 تا 122 و محمد کامل عبد الصمد، الاعجاز العلمى فى الاسلام (القرآن الکریم)، ص 237

(4). العمید الصیدلى عمر محمود عبد اللّه، الطب الوقایى فى الاسلام، ص 136 تا ص 151.

(5). ر. ک: سید محمد باقر حکیم، علوم قرآن، ص 129 چاپ دوم، مجمع الفکر الاسلامى، 1417 ق.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 91

جام‏ها و ظرف‏هاى شراب را شکستند) مى‏تواند یکى از تأثیرات اعجازآمیز قرآن باشد.

یعنى از منظر علوم تربیتى این روش مؤثر چهارمرحله‏اى در برخورد با پدیده‏اى انحرافى در جامعه، مى‏تواند الگوى مناسبى براى ایجاد تغییرات مناسب و مبارزه با مفاسد اجتماعى حاد باشد.

3. ضررهاى شراب‏خوارى به‏ویژه ضررهاى بهداشتى آن از حکمت‏هاى تحریم و نجاست شراب است. البته همان‏طور که گفتیم مسأله‏ى مسکر بودن (مست‏کنندگى و زایل کردن عقل) مورد تأکید روایات بوده و لذا علماى اسلام در فقه اسلامى خوردن هرگونه مسکرى را حرام مى‏دانند.^[30]

امّا باز هم نمى‏توان بطور قطع گفت که همین ضررهاى بهداشتى علت انحصارى تحریم شراب است چرا که ممکن است مصالح و مفاسد دیگرى نیز مورد نظر شارع بوده است. همان‏طور که در قرآن بر ضررهاى اجتماعى شراب بیشتر پافشارى شده بود.^[31]

4. در مورد برخى از این ضررهاى بهداشتى و بیمارى‏هایى که در مورد شراب‏خواران نسبت داده شد باید گفت که: اولا این بیمارى‏ها همه‏گیر نیست بلکه برخى از این آثار در برخى از افراد بروز مى‏یابد. ولى در برخى دیگر ظاهر نمى‏شود. (مثل سرطان، بیمارى‏هاى عصبى، سکته‏ى مغزى و ...) که علت این امر مى‏تواند قدرت متفاوت بدن افراد در مقابل آثار زیان‏بار شراب باشد. یعنى برخى افراد در مقابل برخى بیمارى‏ها مقاومت بیشتر دارند.

ثانیا برخى از این بیمارى‏ها علل مختلفى دارند که شراب‏خوارى یکى از علل آنها یا زمینه‏ساز آن‏هاست پس نمى‏توان آن بیمارى‏ها را نتیجه‏ى مستقیم و منحصربه‏فرد شراب‏خوارى دانست. ازاین‏روست که برخى از این بیمارى‏ها در جوامع مسلمانان و حتى در افرادى که لب به شراب نیالوده‏اند نیز وجود دارد.

پس ضررهاى معنوى، اجتماعى و بهداشتى شراب فى الجمله وجود دارد و یکى از اسرار علمى و حکمت‏هاى حرمت و نجاست شراب است. امّا این ضررها به صورت عمده و کلى (در همه‏ى موارد و در همه‏ى افراد و جوامع) قابل انطباق نیست.

______________________________
(1). ر. ک: رساله‏هاى عملیه‏ى مراجع معظّم تقلید، مبحث احکام خوردنى‏ها.

(2). مائده 90- 91/

مجموعه مقالات قرآن و طب ؛ ج‏1 ؛ ص91

آسیب‏هاى روانى مصرف الکل‏

اختلال حافظه:

در کسانى که مقادیر خطرناکى از الکل را به‏صورت مداوم مصرف مى‏کنند یا در یک‏بار مقادیر زیاد آن را مصرف کنند مشاهده مى‏شود.

افسردگى:

هم افسردگى مى‏تواند باعث مصرف الکل گردد و هم مصرف الکل مى‏تواند باعث افسردگى شود.

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 92

اضطراب:

در دوره ترک الکل، اضطراب شایع است. برخى مبتلایان به اضطراب براى کاهش اضطراب به مصرف الکل رومى‏آورند که البته نقش اضطراب و مصرف الکل هم دوطرفه است.

خودکشى:

رفتارهاى دال بر میل به خودکشى و یا قصد آسیب رساندن به خود در میان الکلى‏ها نسبت به سایرین شیوع بیش‏ترى دارد. 6 تا 8 درصد مصرف‏کنندگان مقادیر زیان‏آور الکل، اقدام به خودکشى مى‏کنند.

اختلال شخصیت:

تغییر شخصیت به‏صورت خودمحورى، اهمیت ندادن به دیگران، عدم رعایت موازین رفتارى و اخلاقى، عدم صداقت و مسئولیت‏پذیرى، و حسادت بیمارگونه، نوعى عارضه نادر، ولى جدى مصرف زیاد الکل است. سوءظن نسبت به همسر هم در میان این افراد بسیار شایع است.

اختلال عملکرد جنسى:

اختلال در نعوظ یا انزال تأخیرى اثر دیگر مصرف الکل است. اثر الکل بر سیستم عروقى و عصبى ایجاد اختلال در ارتباط با شریک جنسى در افراد با مصرف شدید الکل است.

توهم:

توهم‏هاى گذراى بینایى یا شنوایى در برخى مصرف‏کنندگان مقادیر زیاد الکل دیده مى‏شود. در یک نوع اختلالى که «توهم‏زدگى الکلى» نامیده مى‏شود، فرد دچار توهم شنوایى پریشان‏کننده مى‏شود که شامل صداهاى تهدیدکننده است 22.

سندرم جنینى الکل‏

سوء مصرف مزمن الکل توسط مادر در حین حاملگى با بروز آثار تراتوژنى قابل توجه بر جنین همراه است و به‏نظر مى‏رسد الکل سردسته‏

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 93

علل عقب‏ماندگى ذهنى و ناهنجارى مادرزادى است. ناهنجارى‏هایى که مجموعا به عنوان سندرم جنینى الکل شناخته مى‏شوند، عبارتند از: تأخیر رشد داخل رحمى، میکروسفالى، هماهنگى بد، تکامل ناقص منطقه میانى صورت و ناهنجارى‏هاى مفاصل. موارد شدیدتر ممکن است نواقص مادر زادى قلب و عقب‏ماندگى ذهنى داشته باشد 23.

افزایش احتمال بروز سرطان‏

مصرف الکل، ابتلا به سرطان دهان، حلق، حنجره، مرى و کبد را افزایش مى‏دهد 24 و 23.

مرگ‏

مصرف مزمن مقادیر زیاد الکل با افزایش خطر مرگ همراه است. مرگ در اثر بیمارى کبدى، سرطان، سوانح و خودکشى اتفاق مى‏افتد 25.

بحث‏

در آیه 219 سوره بقره، خداوند از خمر و قمار به عنوان دو گناه بزرگ نام مى‏برد که کلمه اثم آن گناهى است که به دنبال خود شقاوت و محرومیت از نعمت‏هاى دیگرى را مى‏آورد و سعادت زندگى را در جهات دیگر تباه مى‏سازد 26. امروزه مشخص شده که مصرف الکل در مقادیر جزئى مى‏تواند قدرت تشخیص و قضاوت درست را از انسان سلب کرده، او را از داشتن عقل و شعور به‏طور موقت محروم سازد. 13 همچنین مقادیر بیش‏تر آن، آسیب‏هاى فراوانى از افسردگى و اختلالات روانى گرفته تا

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 94

اضطراب و اختلال شخصیت و حتى خودکشى را سبب مى‏گردد و در نتیجه مى‏تواند حتى سبب مرگ و محرومیت از نعمت حیات در انسان شود 22.

مردى از امام باقر (ع) علت حرام شدن شراب را سؤال مى‏کند و آن حضرت (ع) مى‏فرمایند: دائم الخمر مانند بت‏پرست است. شراب برایش رعشه بدن پدید مى‏آورد و مردانگى و انصاف و مروتش را نابود مى‏کند. شراب، شراب‏خوار را وادار به جسارت بر نزدیکان و اقوام و خویشان و خونریزى و زنا مى‏کند و حتى از زناى او با محارم ایمن نمى‏توان بود. او پس از مستى این کار را بى‏توجه انجام مى‏دهد. خلاصه اینکه شراب وادارکننده به هر نوع شر و اعمال ضد انسانى است. 27، همان گونه که در یافته‏هاى سیستم اعصاب مرکزى اشاره گردید، در اثر مصرف زیاد الکل، مرکز حفظ تعادل بدن تحت تأثیر قرار گرفته، توازن اعمال فیزیکى به هم مى‏خورد.

همچنین امروزه ثابت شده که الکل مى‏تواند با از بین بردن خویشتندارى فرد و عدم کنترل وى بر رفتارش باعث بروز اعمال نابهنجار گردد که نتیجه آن حتى مى‏تواند زنا و قتل و خونریزى باشد. 27 و 21

همان گونه که در آیات قرآن و احادیث معصومین مشاهده مى‏شود از مهمترین علت تحریم الکل و شراب یکى لطماتى است که متوجه جامعه مى‏گردد که از آن به عنوان شر و اعمال ضد انسانى یاد شده و دیگرى صدماتى است که متوجه فرد از نظر جسمى و روحى مى‏گردد. کارشناسان علوم اجتماعى معتقدند برخى از باورهاى غلط و تبلیغ شده، از جمله اینکه الکل تنش‏ها را کاهش و افراد را از نگرانى مى‏رهاند و یا اینکه توانایى‏هاى اجتماعى و تجربه‏هاى لذت را گسترش مى‏دهد، باعث افزایش مصرف مشروبات شده، درحالى‏که این اظهارات کاملا غیر علمى است و همان‏

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 95

طور که بیان شد مشروبات الکلى کاملا زیان‏آور هستند. 24 و 23 و 22 و 21.

مصرف الکل با رفتارهاى پرخطر و پرخاشگرانه ارتباط دارد و رهاسازى الکل در بدن به پردازش اطلاعات در مغز آسیب مى‏رساند و به این دلیل، افراد به هنگام مستى کم‏تر قادر به تصور بازتاب رفتارهاى بد خود هستند 21. به اعتقاد کارشناسان روان‏شناسى بالینى، مطالعات نشان مى‏دهد اختلال شخصیت ضد اجتماعى بخصوص در میان مردهاى مبتلا به اختلالات وابسته به الکل شایع است و امکان دارد این اختلالات، مقدم بر پیدایش اختلال وابسته به الکل باشد. الکل در نزدیک به 50 درصد تصادفات منجر به فوت، 25 درصد سقوطهاى مرگ‏آور نقش دارد، و همه این موارد نشان‏دهنده این است که مصرف الکل نقش بسیار مخربى بر سلامت فکرى و روانى انسان مى‏گذارد 28 و 22. مطالعات و تحقیقات، رابطه مثبت بین مصرف الکل و خشونت را نشان مى‏دهد. براى مثال، وود در 1980 از پژوهش خود این‏گونه نتیجه گرفت که 29 درصد از افراد الکلى، رفتارهاى خلاف قانون را بعد از مصرف الکل نشان داده‏اند. همچنین نتایج تحقیقات دیگر نشان داده که 29 درصد از زندانیان عنوان کردند الکل سبب بروز مشکلات رفتارى و زندانى شدن آن‏ها شده است. ورنون در 1994 این گونه مطرح کرد که بیش از نیمى از جرم و جنایت‏ها در آمریکا مربوط به مصرف الکل است. درعین‏حال، مصرف الکل سبب بروز رفتار تهاجمى در منزل و خارج از منزل مى‏شود. به همین دلیل، رابطه مستقیم بین مصرف الکل و خشونت علیه زنان در جوامع مصرف‏کننده الکل دیده مى‏شود.

آمارها در کشور استرالیا نشان مى‏دهد 48 درصد حملات‏ با چاقو و اسلحه به دنبال مصرف الکل است. در نتیجه، مصرف الکل با افزایش جرم‏

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 96

و جنایت در جوامع رابطه مستقیم دارد 29. بنابراین مى‏توان چنین استدلال کرد که تحریم الکل مى‏تواند نقش بسیار زیادى بر سلامت جامعه داشته باشد، و عدم مصرف آن، درصد قابل توجهى از میزان وقوع جرم و جنایت در جامعه را کاهش مى‏دهد. نکته قابل توجه دیگر، نقش الکل بر سلامت جسمى و روحى فرد است. براساس تحقیق بنیاد بهداشت روانى انگلیس نسبت مصرف الکل در انگلیس، با توجه به افزایش نسبت افراد الکلى در 50 سال گذشته، به دو برابر افزایش یافته که نشان مى‏دهد مردم مى‏کوشند شخصا ناراحتى‏هاى روحى و روانى خود را برطرف سازند؛ درحالى‏که با این کار ناخواسته مشکلات خود را شدیدتر مى‏کنند. این تحقیق نشان داد که حدود 5 میلیون نفر، هر روز از مشروبات الکلى استفاده مى‏کنند تا از احساس اضطراب و ناراحتى خود بکاهند و قطع الکل براى آن‏ها خیلى سخت است. همان گونه که آمارها نشان مى‏دهد و براساس یافته‏هاى گذشته، هم افسردگى باعث مصرف الکل مى‏گردد و هم مصرف الکل و عدم توانایى فرد الکلى در ترک آن باعث ایجاد اضطراب و افسردگى است 32 و 30. براساس این تحقیق 70 درصد مردانى که خود را مى‏کشند پیش از این کار مشروب الکلى خورده‏اند. 88 درصد افراد گفته- اند که ترک کامل الکل براى آن‏ها مشکل است. استفاده از الکل براى از بین بردن اضطراب و نگرانى مؤثر واقع نمى‏شود، زیرا الکل مى‏تواند اعصاب انتقالى را که مغز به آن‏ها نیاز دارد تا از اضطراب افکار نگرانى‏آور خلاص شود ضعیف کند. به این دلیل، بسیارى پس از مستى به شدت احساس نگرانى مى‏کنند 30. علاوه بر عوارض روانى، مصرف طولانى‏مدت الکل، عوارض جسمى نامطلوب، از جمله سیروز و نارسایى کبدى بیمارى‏هاى‏

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 97

معدى، ناتوانى جنسى و افزایش سرطان‏هاى سر و گردن و سوءتغذیه را به دنبال دارد. الکلیسم در سال 1996 از سوى انجمن پزشکى آمریکا، به عنوان یک بیمارى شناخته شده و الکل به عنوان یک ماده تأثیرگذار روانى، کندکننده فعالیت دستگاه عصبى مرکزى به‏شمار مى‏رود که در مقادیر بالا، با کند کردن تنفس مى‏تواند موجب مرگ شود 16 و 28. در آمریکا تقریبا 30 درصد کل افرادى که در بیمارستان‏ها پذیرش مى‏شوند به‏طور همزمان مشکلات مربوط به الکل دارند 31.

الکل نه تنها پس از مصرف، مشکلات فردى و اجتماعى فراوانى ایجاد مى‏کند، بلکه در هنگام ترک نیز مشکلاتى را براى افراد الکلى به‏وجود مى‏آورد، پس از سم‏زدایى، درمان روانى- اجتماعى، چه به‏صورت بسترى شدن با مراقبت شدید و چه به‏صورت برنامه‏هاى بازپرورى سرپایى، به عنوان درمان اصلى براى وابستگى به الکل به‏حساب مى‏آید؛ ولى موفقیت این برنامه‏ها محدود بوده، به‏طورى‏که در 50 درصد بیماران در سال اول، عود مجدد مشاهده مى‏شود 32.

نتیجه‏گیرى‏

اسلام به عنوان کامل‏ترین دین، در 14 قرن قبل که بسیارى از مطالب علمى امروز براى بشر آشکار نشده بود در آیات قرآن کریم در سوره‏هاى بقره و مائده به‏صراحت انسان را از مصرف این ماده خطرناک بر حذر داشته است. معصومین (ع) در احادیث متعدد، همواره از مشروبات الکلى ما را منع کرده و مصرف آن را از گناهان بسیار بزرگ دانسته‏اند. پیشرفت طب نیز تأیید مى‏کند که سلامت فردى و اجتماعى انسان در گرو عدم مصرف‏

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 98

مشروبات الکلى است و مصرف آن سبب بسیارى از بیمارى‏هاى جسمى و روانى مى‏گردد که مستقیما بر سلامت فرد و جامعه تأثیرگذار است.

دستورات حیات‏بخش اسلام در زمینه مسائل طبى، از جمله تحریم مشروبات الکلى مى‏تواند نقش بسیار مهم و تعیین‏کننده‏اى در سلامت فردى و اجتماعى انسان داشته باشد. امید آنکه بتوانیم در پرتو تعالیم حیات بخش اسلام و عمل به دستورات آن، جامعه‏اى سالم از نظر جسمى و روحى و نسلى توانمند و برخوردار از همه موهبت‏هاى الهى داشته باشیم.

پیشنهادها

1. با توجه به تحریم صریح قرآن و مضرات گسترده الکل، آموزش‏هاى لازم براى عدم استفاده و تبین مضرات جسمى و روحى آن، در سطح جامعه داده شود.

2. با توجه به جنبه‏هاى روانى مصرف الکل و اعتیاد به آن در اثر مصرف در جمعیت‏هاى در معرض خطر، به‏ویژه جوانان، آموزش‏هاى مناسب به منظور پیشگیرى از اعتیاد به الکل ارائه گردد.

3. با عنایت به میزان بالاى عود در موارد ترک مصرف، دوره‏هاى متناوب آموزش در افراد در حال ترک انجام پذیرد.

منابع‏

(1). قرآن کریم، بقره، 219.

(2). قرآن کریم، مائده، 91- 90.

(3). قرآن کریم، نسا، 43.

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 99

(4). مستدرک الوسایل، ج 3، ص 139.

(5). فروع کافى، ج 6، ص 403.

(6). شیخ، ابو الحسن، شیمى آلى، ج 1، ص 114.

(7). شیخ، ابو الحسن، شیمى آلى، ج 1، ص 237.

(8)./http ://WWW .dostan .net

(9). شیخ، ابو الحسن، شیمى آلى، ج 1، ص 131.

(10). جى اچ یرن، مبانى فارماکولوژى، ترجمه دکتر مرتضى فرخ سیر و دکتر محمد بهزاد، ص 65.

(11). خورسندى آشتیانى، محمد تقى، اثرات روحى و جسمى و اجتماعى الکل، پایان‏نامه دکترى پزشکى، دانشگاه علوم پزشکى مشهد.

(12). پیتر کوپر، مسمومیت به‏وسیله داروهاى شیمیایى، ترجمه دکتر مرتضى فرخ سیر و دکتر محمد خویى، ص 162.

(13). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژى پایه و بالینى، ترجمه محسن ملک علایى، ص 473.

(14).http ://WWW .mardoman .com /health /alcholl .aspx

(15). شیخ، ابو الحسن، شیمى آلى، ج 1، ص 131.

(16). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژى پایه و بالینى، ترجمه محسن ملک علایى، ص 475.

(17).http ://WWW .ksabz .net /archive .asp ?p 05

(18). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژى پایه و بالینى، ترجمه محسن ملک علایى، ص 476.

(19).

http:// WWW. ettelaat. com/ local/ ettelaat/ rooznameh/ 3831/ 62703831/ 62703831

(20).

http:// WWW. isnatums. com/ news/ archives/ top/ 572100. php

(21). اردوبادى، بررسى فرآورده‏هاى الکل از نظر فقه اسلامى، ص 33.

(22). سرورى مجید، «الکل افسرده مى‏کند»:

مجموعه مقالات قرآن و طب، ج‏1، ص: 100

http:// WWW. salamat. ir/ content/ 03/ pdfl/ 03/ 11. pdf

(23). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژى پایه و بالینى، ترجمه محسن ملک علایى، ص 478.

(24)

Sieqmund Sv, Shnger Mv. Effects of alcohol on the Upper Gastrointestinal Tract and the Pancreas an Up- to- Date Overview Z Gastroenterol, 5002 Aug, 34( 8 ), PP. 327- 63.

(25). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژى پایه و بالینى، ترجمه محسن ملک علایى، ص 474.

(26). علامه طباطبایى، تفسیر المیزان، ج 2، ص 9- 298.

(27). بحار الانوار، ج 65، ص 164.

(28).

http:// WWW. prisons. ir/ farsi/ news. php? news id 6159

(29).

Http:// WWW. iran newspaper. com/ 0831/ 306008/ html/ social. htm* s 54924

(30).

http:// WWW. jamejamonline. ir/ shownews 2. asp? n 114931 t hlt

(31). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژى پایه و بالینى، ترجمه محسن ملک علایى، ص 471.

(32). برترام ج. کاتزونگ، فارماکولوژى پایه و بالینى، ترجمه محسن ملک علایى، ص 481.[1]