طب الرضا (علیه السلام) در باره : غذا
در ادامه مطلب ................................
طب الرضا (علیه السلام) در باره : غذا
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 95
زمین پاکیزه
و اعلم ان الجسد بمنزلة الارض الطیبة متى تعوهدت بالعمارة و السقى من حیث لا یزداد فی الماء فتغرق و لا ینقص منه فتعطش دامت عمارتها و کثر ربعها و زکى زرعها و ان تغوفل عنها فسدت و لم ینبت فیها العشب.
بدان که بدن آدمیزاد بمنزله زمین پاکیزهایست اگر هنگامى که خواستى بعمارت و آبیاریش بپردازى اعتدال را رعایت کردى نه آنقدر آب دادى که غرق شود و تبدیل بیک باطلاق و یک پارچه لجن گردد و نه آن اندازه دریغ کردى که تشنه و خشک بماند این چنین زمینى همیشه آباد و معمور خواهد بود، حاصلش فراوان و بهرهاش پاکیزه است ولى اگر در باره آن غفلت شود تباه میگردد و دیگر سبزهاى در آن نخواهد روئید.
----
این نویدى است که نوشته امام هشتم شیعیان بهوا داران طول عمر میدهد.
بدن آدمیزاد را تشبیه بیک قطعه زمین پاکیزهاى فرموده که آبادى آن باعتدال در آبیارى آنست اعتدال در آبیارى زمین را براى همیشه معمور میدارد پس تعادل در مزاج نیز بخشاینده سلامتى دائم و زندگى جاودانست. کلمه دامت عمارتها متضمن همان معانى است که از جمله (زندگانى دائم) فهمیده مىشود.
پس غذا و تدبیر و اعتدال در آن رمز طول عمر و زندگى دائم است.
اگر طالب عمر دراز و خواهان سلامتى دائمیم باید باور کنیم که قاتل ما شکم ما است گاهى از گرسنگى خون ما را میمکد و گاهى از سیرى و امتلاء طغیان کرده شاهرگ ما را میزند.
در اینکه بیشتر از امراض بر اثر پرخورى است جاى صحبت نیست، ما بیش از اندازه میخوریم پیشتر از گرسنگى میخوریم لذا خیلى کمتر از آنچه تصور میرود عمر میکنیم خیلى از مرگ و میرها بر اثر پرخورى است. بقول دکتر گیلورد هاوزر اشخاص پرخور عمر
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 98
خود را کوتاه میکنند زیرا هر گرهاى که در دور کمر به نسبت دور سینه زیاد شود یک سال از عمر آدمى را کم میکند.چیزى را که باید توجه داشت موضوع کم خورى است کمخوریها بیشتر نه از نظر کمیت است بلکه از جهت کیفیت است، غذاهاى ما غالبا فاقد مواد لازم و ویتامینها است اشتباهات بزرگ بعضى از مکتشفین و اساتید علم طب و افراطکاریهاى ما در تقلید از اروپائیان موجب شده است که غذاى زنده و سالمى نداشته باشیم یعنى از نظر کیفیت غذائى گرسنه بسر ببریم.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 99
زمین زنده مى شودفالجسد بهذه المنزلة و بالتدبیر فی الاغذیة و الاشربة یصلح و یصح و تزکو العافیة فیه.
پس بدن بمنزلت همان زمین است به تدبیر عاقلانهاى که در خوراک
و نوشاب بکار مىرود صحیح و سالم میماند
و نیروى سلامتى در آن زیاد میگردد.
جمله «تزکو العافیة فیه» نوید دیگرى است و دیگر بار هواخواهان طول عمر را امیدوار میسازد. «زکاء و زکو» بمعناى زیاد شدن است بنا بر این عبارت فوق صراحت در این دارد که تدبیر عاقلانه در خوردن و نوشیدن، علت عمده طول عمر است و مردمى که زندگى معقولى از نظر خوراک داشته باشند نه تنها پیرو ناتوان نمیشوند بلکه هر چند در امتداد زمان جلوتر بروند نیروى صحت و عافیت آنها بیشتر مىشود مزاج آنها مانند بنائى است که مصالح درست و محکمى در آن بکار رفته باشد که نه تنها از باد و باران گزند نمىبیند بلکه آب و آفتاب بر استحکام و دوام آن مىافزاید.
بنا بر این هر کس میخواهد طول عمر خود را بداند بوضع غذاى خود نگاه کند: فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ پرفسور پیردلور میگوید: دانستن طرز تغذیه یکى از مهمترین عوامل تندرستى است که متأسفانه کمتر از هر چیز مورد توجه قرار میگیرد.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 100
در انتخاب خوراک و طرز غذا خوردن اشتباهات زیادى است که بعضى از آنها بقرار زیر است:پرخورى را وسیله تندرستى و طول عمر میدانند، اشتها را یگانه معیار براى سنجش احتیاج بدن بخوراک میشناسند، تا اشتها باقى است مىخورند، گوشت و قهوه و چاى و الکل را در ردیف غذا آوردهاند، بغذاهائى که با وسائل مصنوعى درست شده بیشتر رغبت میکنند.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 101
چگونه تغذیه شود؟
فانظر ما یوافقک و یوافق معدتک و یقوى علیه بدنک و یستمرئه من الطعام فقدره لنفسک و اجعله غذائک.
پس به بین چه چیز موافق حال تست و مناسب شکم تست و بدنت از آن نیرو میگیرد و آن را خوش و گوارا مىشناسد، این چنین طعامى را براى خود اندازهگیرى کن و غذاى خود قرار بده.
پرفسور پیر دلور استاد دانشکده لیون در کتاب خود (بهداشت براى همه) میگوید غذاى هر فرد باید متناسب با وضع مزاج خود باشد.
خوراک باید با احتیاجات بدن تناسب داشته باشد لذا لازمست که برنامه غذائى بر حسب سن، طرز زندگى، شغل و حرفه شخص و فصل زمان تغییر یابد اگر جوان هستید و مخصوصا هر گاه ورزش میکنید یا کار روزانه شما عمل جوارح و عضلات است بغذاى بیشترى احتیاج دارید و از نان گندم و جو و مواد قنددار مقدار زیادترى مصرف کنید زیرا آنها هستند که فعالیت عضلات را زیاد میکنند.
بر عکس اگر کارتان حرکت زیاد نمیخواهد یا نسبتا مسن شدهاید از مقدار غذا بکاهید. براى اشخاص پیر و کسانى که در مناطق گرمسیر یا در فصل پرحرارت تابستان بسر میبرند غذا کمتر لازم است و باید از گوشت و چربى کمتر مصرف کنند و بعکس از ترشیجات و سبزیها و میوهجات زیادتر میل نمایند.
در فصل زمستان و مناطق سردسیر خوردن گوشت و چربى و تخم مرغ بیشتر لازم است علاوه آنکه در موقع انتخاب غذا باید حالت مزاجى و روحى و تغییرات ناگهانى آن را نیز در نظر گرفت.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 102
میان طبیعت و بدن
و اعلم ان کل واحدة من هذه الطبائع تحب ما یشاکلها فاغتذ ما یشاکل جسدک.
بدان هر کدام از این طبیعتها خواهان غذائیست که با آن مشاکل باشد و مناسبت داشته باشد پس غذائى را انتخاب کن که مناسب طبیعت بدنت بوده باشد.
مراد از طبایع در عبارت فوق طبیعتهائى است که بقول قدماء بواسطه غلبه یکى از اخلاط اربعه در مزاج پیدا مىشود.
قدماى از حکما و فلاسفه و اطباء معتقد بودند که عالم اجسام از چهار عنصر ترکیب شده: آب، آتش، خاک و هوا که هر کدام داراى طبیعت مخصوصى هستند سرد و گرم و تر و خشک مزاج آدمیزاد نیز از چهار خلط ترکیب شده بلغم و صفراء و سوداء و خون و هر کدام از اینها داراى طبیعتى هستند و هر یک از آنها که در مزاج غلبه داشت مزاج بآن نامیده مىشود و داراى همان طبیعت خواهد بود.
طب امروز با این اصول موافقتى ندارد و آنها را افسانههاى کهنهاى بیش نمیشناسد ولى انصاف آنست که اصول علمى قدماء هنوز بحد اندراس نرسیده و با توجه بروش معالجات قدیم و خواصى که براى داروها و غذاها روى همان مبانى میدانستند خوب معلوم مىشود که افسانه شمردن اصول طبایع ناشى از قلت تدبر و غرور علمى است.
مقصود از مشاکل موافق است یعنى طبیعت هر کس طالب چیزى است که با او توافق و مناسبت داشته باشد مثلا کسى که مزاج
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 103
حار دارد طالب بارد و سردى است و آنکه صاحب مزاج رطوبى است خواهان غذاى خشک مىباشد به بیان دیگر طبیعت هر کس متمایل بنوعى از غذا است که از همان نوع در مزاج شخص کمبود پیدا کرده باشد.
این طلب و خواهش نامش هوس است.
همان طور که شخص هنگام کمبود غذا و خالى شدن معده گرسنه مىشود و خواهش طعام میکند و هنگام تشنگى که کمبود رطوبت بدن و کبد است تمناى آب، وقتى هم یکى از عناصر ترکیبى وجود او کمبود پیدا کرد میل انسان بخوردن چیزى که داراى همان ماده و عنصر باشد تحریک مىشود و آن را طلب میکند چیزى که هست اگر قبلا از همان غذا خورده باشد بکیفیتى که حافظه آن را ضبط کرده باشد بمحض اینکه هوس تحریک شد براهنمائى حافظه مستقیما بسراغ همان غذا میرود.
چنان که با آن نوع غذا آشنائى نداشت سایر حواس مخصوصا ذائقه و شامه آن را میان اشیاء حتى خاک و ذغال و توتون و غیره جستجو میکند بسا هست که آن را در میان غیر خوراکى پیدا کند با کمال بىقرارى آن را بهر وسیله که باشد جذب بدن میکند زنان آبستن غالبا بهمین سرنوشت مبتلا مىشوند.
پس براى آنکه بغیر خوراکیهاى سالم و مفید رغبتى نکنیم نیکو است بدن را با خوراکهاى متنوع مناسب آشنا کنیم از هر غذاى سالمى مکرر بمقدارى که در ذهن صورت آن غذا بماند مصرف کنیم.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 104
در بعضى از نسخ بجاى کلمه (فاغتذ) فاعتد بمعناى تکرار کردن عمل آمده و این معنا با مطلب فوق بسیار تناسب دارد.
سفارشى که امام هشتم علیه السّلام براى موافقت طبیعت میکند دو قسم اولست.
مضمون عبارت به بیان سادهتر اینست که هر کس طالب سلامتى و عمر دراز است باید طورى تغذیه کند و نوعى از خوراکها را انتخاب کند که مناسب مزاج و نیروى طبیعى اوست زیرا هر بدنى طورى ساخته شده و هر مزاجى قسمى ترکیب شده هر مردمى با مردم دیگر از نظر طرز خوراک و جهات دیگر تفاوت دارند.
آیا این چیزى است که علم جدید با آن حق مخالفت داشته باشد انصاف آنست که علم جدید نیز همین را میگوید جز اینکه اصطلاحاتش دیگر است و از راه دیگرى همین حقیقت را مبرهن مىسازد.
علم جدید در عمل کبد چیزى اثبات نکرده که ابطال قول قدما کند.
علم جدید در ترکیب بدن و مزاج مطلبى را مدلل نساخته است که مقتضى بطلان اعتقاد باخلاط اربعه باشد و هرگز نمیتواند وجود خون و بلغم و صفرا و سودا یا تأثیر آنها و یا لزوم اعتدال آنها را انکار کند.
نهایت بهانه علم جدید براى مخالفت با طبایع و اصول قدما آنست که آنها اصطلاح سرد و گرم و تر و خشک بکار بردهاند دشمنى با اصطلاح جز اینکه دلیل بهانهجوئى باشد نمیتواند حقیقتى را روشن و باطلى را نابود سازد.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 105
اگر معلوم شود که مقصود از سردى و گرمى و ترى و خشگى یک سلسله آثار محسوس و گاهى حقایق عقلى فلسفى است چه جواب خواهند داد.
این حقیقت با توجه بآثار قدما روشن میگردد و بخواست خداوند در جاى دیگر همین کتاب توضیح میدهیم.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 106
قبل از سیرى
و ارفع یدیک من الطعام و یک الیه بعض القرم و عندک میل فإنه اصلح لمعدتک و بدنک و اذکى لعقلک و اخف على جسمک.
در حالى که هنوز گرسنگى باقى و میل و اشتها برقرار است دست از طعام بردار که این چنین غذا خوردن براى معده و بدن اصلح و براى عقل پاکیزهتر و بر جسم و تن بارى سبکتر است.
میل و اشتهاى حیوانات تابع مصالح آنها است یعنى حیوان بقدرى تمایل بغذا و چیزهاى دیگر پیدا میکند که برایش لازم و کافى است و بهمین جهت کمتر دچار امراض مىشود بلکه مىتوان گفت باغور و بررسى که در زندگى حیوانات شده است اگر حوادث خارجى براى آنها پیش نیاید اگر اهلى نشوند و آزادى آنها بدست زور و فکر اشتباه کار بشر محدود نگردد اصلا مریض نمیگردند.
اما انسان دایره تصورات و خیالاتش خیلى وسیعتر از واقعیات فعلى است یعنى هر چیز را بیش از آنچه فعلا وجود دارد تصور میکند نیروى خیال و تصور او از مرز احتیاج و غریزه واقعى او تجاوز میکند و خیلى بیشتر از آنچه که فعلا بدان محتاج است میطلبد خلاصه زیادتر از آنچه مصلحت اوست مىخورد و مینوشد.
اگر از قضاوت و نورانیت عقل کمک نگیرد و باتکاء غریزه گرسنگى و میل و اشتها بخورد دائما دچار رنج و بیمارى است.
شگفتتر آنکه عقل هم وقتى مىتواند قضاوت صحیح داشته باشد که شکم پر نباشد و مزاج از سلامتى منحرف نشده باشد.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 107
غذاى مناسب فصل
کل بارد فی الصیف و الحار فی الشتاء و المعتدل فی الفصلین على قدر قوتک و شهوتک.
هر خوراکى سرد در تابستان و گرم در زمستان مناسب است و غذاهاى معتدل در فصل بهار و پائیز و میزان در اندازه مصرف خوراکیها یا مقدار حرارت و برودت آنها نیروى طبیعى مزاج و خواهش اوست.
ظاهرا مراد از سردى و گرمى در عبارت فوق همان سردى و گرمى طبیعى است نه چیزى که بحس لامسه یا میزان الحرارة شناخته مىشود گرچه معناى اخیرهم دور از مناسبت نیست.
بهترین معیار براى شناختن مقدار احتیاج بغذا از نظر کمیت و کیفیت غریزه طبیعى و خواهش نفسانى است ولى شناختن خود این معیار یعنى تمیز دادن میان خواهش واقعى و ساختگى (اشتهاى صادق و کاذب) چندان آسان نیست.
بدن انسان از انواع معدنیات و ویتامینها و دیاستازها و هورمونها و چیزهاى دیگر ترکیب شده همان طور که خالى شدن معده و خشکى کبد ایجاد شهوت نان و آب میکند گرسنگى و تشنگى پدید مىآید که اثرش میل و خواهش بنوعى از خوراکیها است.
این نوع از خواهشها که جبران کمبود مواد ترکیبى بدن میکند بخصوص در زنان آبستن خیلى محسوس است و از آن به ویار تعبیر میکنند چنان که گذشت.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 108
البته در صورتى مىشود این غریزه و شهوت را معیار قرار داد که مزاج دچار انحراف سخت نشده باشد زیرا وقتى که کمبودى مواد بزمانى دراز کشد مزاج مختل و غرایز آن درست کار نمیکند و همواره صادق و گویا نیست.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 109
پیش از شروع
و ابدأ فی اول الطعام باخف الاغذیة التى یغتذى بها بدنک بقدر عادتک و بحسب طاقتک و نشاطک.
هنگام شروع به طعام اول به سبکترین غذاها بپرداز و خود معلومست که مراد از غذاها خوراکیهائى است که بدنت میتواند از آنها تغذیه کند بمقدارى که عادتت بر آن جارى شده و مزاج و معدهات تحمل آن دارد و خوشى و نشاطت از آن باقى است.
محتاج بدلیل نیست که مزاجها از حیث هضم و جذب خوراکیها با هم اختلاف دارند کسى که طالب تندرستى است باید نوعى از غذاها را انتخاب کند که معدهاش آن را بپذیرد و بدنش آن را جذب کند و معیار در انتخاب آن عادت و قدرت جهاز هاضمه و نشاط است با این همه وقتى که میخواهد بخوردن غذاى منتخب خویش شروع کند اول بخوردن سبکترین آنها بپردازد.
وقتى حس گرسنگى تحریک مىشود غالبا نظم معقول غذا خوردن را بر هم میزند و بشخص فرصت درست جویدن و رعایت آداب را نمىدهد. خوردن غذائى که سبک باشد و زودتر جذب بدن بشود این خاصیت را دارد که حس گرسنگى را تخفیف داده و بشخص مهلت آن را میدهد که غذا را خوب بجود و ملایم بخورد و در خوردن زیاده روى نکند انواع آشها و سوپها که ابتداى طعام مصرف مىشود بهمین منظور است.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 110
سوپ باید از موادى بعمل آمده باشد که سبک بوده و زودتر هضم شود.
خوردن سوپ در ابتداى طعام این مزیت را هم دارد که چون رقیق و آبکى است جویدن زیاد نمیخواهد و فعالیت غدهها و ترشحات معدى را تخفیف میدهد.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 111
به چند گاه اکتفا کنیم؟
أمر جدى محمد صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم علیا علیه السّلام فی کل یوم وجبة و فی غده وجبتین و لیکن ذلک بقدر لا یزید و لا ینقص.
جدم رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم على علیه السّلام را فرمان داد که در هر روزى یک وعده غذا بخورد و روز بعد دو وعده آنهم بمقدارى که زیاد و کم نشود.
در اینکه روزانه چند وعده غذا براى انسان کافى است بطور کلى نمیتوان قانونى گذاشت زیرا مزاجها بر حسب اختلاف آب و هوا و نژاد و کار عوامل دیگر مختلفاند.
کسانى که ترشى معده آنها زیاد و بمقدار کافى براى تمدد اعصاب بعد از غذا وقت دارند و از آن استفاده میکنند روزانه به وعدههاى کمترى از غذا محتاجند زیرا در هر وعده بیشتر از دیگران میتوانند غذا بخورند.
کسانى که در مناطق گرمسیر و یا در زیر آفتاب سوزان زندگى میکنند بوعدههاى کمترى نیازمندند زیرا مایعات بدن آنها تبخیر شده و غذاى آنها دیرتر تحلیل میرود علاوه چربیهائى که بواسطه گرماى هوا از مسامات بدن آنها خارج مىشود تبدیل به ویتامین (د) شده و جبران کمبود غذا را میکند.
فسفر و مواد استخوانى این اشخاص زیادتر و در نتیجه قواى آنها بیشتر و محفوظتر است بعکس کسانى که اسید معدى آنها کم و
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 112
یا دچار سوء هاضمه و زخم معده و سقوط آن شدهاند بوعدههاى بیشترى محتاجند زیرا در هر وعده غذاى کافى نمیتوانند بخورند.
اشخاصى که در مناطق سردسیر زندگى مىکنند بوعدههاى زیادترى نیازمندند.
زیرا بر اثر سردى هوا مایعات بدنشان زیادتر و دفع فضولاتشان بیشتر و ذخیره غذائیشان در بدن کمتر است.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 113
چه وقت دست از طعام بکشیم؟
و ارفع یدیک من الطعام و انت تشتهیه.
دست از طعام بردار در حالى که هنوز اشتهایت باقى است.
در زیانهاى پرکردن شکم و فواید کم خوردن هر کس کما بیش مطالبى را خوانده و شنیده و تجربه کرده است. در این کتاب نیز به بعضى از آنها برخورد میکنید ولى آنچه مورد اهمیت و قابل بحث است و در غیر این کتاب کمتر بآن دست مىیابید موضوع تفاوتى است که از نظر اشتها میان ما و حیوانات وجود دارد.
این مطلب را یک بار قبلا بیان کردیم و باز تکرار مىکنیم که باید توجه داشت حیوانات بیش از آنچه مصلحتشان هست میل و اشتها پیدا نمیکنند. حکمت کردگار بحیوانات عقل نداده تا صلاح و فساد خویش را تشخیص دهند ولى میل آنها را در حد لزوم محدود کرده است، ساختمان جهاز هاضمه آنها با ما فرق دارد.
غذائى را که ما میخوریم حتما باید وارد معده ما بشود تا بواسطه ترشح غدد هضم و جذب بدن گردد ولى اغلب حیوانات خصوص چهارپایان یک قسمت عمل هضم در مرى و قسمت دیگر در رودههاى آنها انجام میگیرد گرچه در مرى انسان نیز این خاصیت بطور مختصرى یافت مىشود اما چون رودههاى انسان بهیچ وجه ترشح اسیدى ندارد و همه اعمال هضم در خود معده باید صورت بگیرد لذا شرط تمامیت عمل هضم که مدخلیت تام در سلامتى ما دارد آنست که سر معده کمى
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 114
خالى باشد تا معده بآسانى بتواند روى غذا فعالیت کند، معده ما مشکى را مىماند که دوغ در آن ریخته و بزنند تا کرهاش جدا شود و معلومست مشکى که پر باشد این کار از او ساخته نیست چنانچه اصرار داشته باشند با خطر ترکیدن دست بگریبان است.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 115
آشامیدنى
و لیکن شرابک على اثر طعامک من الشراب الصافى العتیق مما یحل شربه و انا واصفه.
باید شربتى را که مینوشى پس از طعام و در پى آن باشد، از شراب کهنهاى که نوشیدنش حلال باشد و من آن را برایت توصیف میکنم.
مقصود از شراب در این عبارت آب خالص نیست بلکه یکنوع شربت شیرینى است حلال که جانشین خمر و شراب حرام میگردد زیرا علاوه بر آنکه شرح این شربت خواهد آمد نوشیدن آب خالص در پى غذا زیانش بیشتر از منفعت است خصوص اگر غذاى چرب خورده شده باشد که با تأکید کراهت آن اعلان شده است و در صورتى که از آن ناچار شویم دستور آنست که لقمه نان یا غذاى خشک دیگرى روى آن میل کنیم.
تأثیر شربت شیرین غلیظ در عمل هضم روى غذا از مطالبى است که طب امروز حقیقت آن را اثبات کرده است ولى چنان که مىبینیم بیش از هزار سال پیش امام هشتم علیه السّلام آن را توصیه فرمودهاند.
همان طور که عبارت فوق بیان میکند شربتى روى غذا خوب و مفید است که حلال و مطابق دستور باشد نوشابههاى الکلى که بیشتر بهمین منظور مصرف مىشود نه تنها منظور را بطور کامل تأمین نمیکند خطرهاى بزرگى را نیز متضمن است.
پرفسور پیردلور میگوید: بر خلاف آنچه شهرت یافته مواد
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 116
الکلى مشهى نیست و عمل هضم را تسهیل نمیکند و اینکه بعضى تصور میکنند الکل خاصیت اشتها و هضم دارد مربوط بخاصیت حیاتى آن نیست بلکه بیشتر بواسطه تلخى آن میباشد.
الکل عمل گوارش را تسریع نمىنماید و حتى موجب کندى آن نیز میگردد.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 117
[فصل بهار]
در بهاران چه میگذرد؟
اما فصل الربیع فإنه روح الازمان و اوله ازار فیه یطیب اللیل و النهار و تلین الارض و یذهب سلطان البلغم و یهیج الدم.
فصل بهار روح زمانها است و اول این فصل ماه آزار است (ماههاى رومى) در این ماه شب و روز پاکیزه و معطر است، زمین نرم مىشود و غلبه بلغم از میان میرود و خون بهیجان مىآید.
طب و بهداشت صحیح و کامل آنست که گردش زمان و تأثیر هواهاى مختلف فصول را در بدن منظور داشته باشد و بمقتضاى آنها تعیین وظیفه کند زیرا محسوس است که تأثیر فصلها فقط در مزاج درختان و سبزهها نیست بدن آدمى نیز در تحت تأثیر و تربیت آنها است همان فعل و انفعالاتى که در مزاج نباتات پدید مىآید در مزاج انسان نیز پیدا مىشود.
اگر چهار فصل را عبارت از یک موجود زنده فرض کنیم پائیز و زمستان و تابستان بمنزله جسم و اعضاى پیکر اوست و بهار جان و روان او، در ماه اول این فصل شب و روز هواى خوش پیدا میکند و زمین نرم و آماده پرورش اطفال گیاه میگردد بدن ما نیز نرم و بانشاط و مهیاى ترمیم و تقویت است.
بلغم (یکى از اخلاط چهارگانه) که بر اثر کم شدن عمل تعریق و نیافتن حرارت کافى از خورشید زیاد مىشود در بهار که مسامات بدن باز میگردد و تنفس بیشتر از هواى پاک جبران کمبودى عمل تعریق
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 118
مینماید قهرا استیلاى آن رو بکاهش میگذارد و چون بلغم که موجب فرسودگى عروق و سلولهاى قرمز خون بود کاسته شد سلولها بتکثیر نسل پرداخته خون بجنبش و هیجان مىآید.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 119
[آغاز بهار]
چه مىباید خورد؟
و یستعمل فیه من الغذاء اللطیف و اللحوم و البیض النیمبرشت و یشرب الشراب بعد تعدیله بالماء.
در ماه اول بهار بیشتر غذائى که مناسب است عبارتست از خوراکیهاى لطیف و گوشت و تخم مرغ نیم برشت و نوشیدن شربتى که بعدا وصفش خواهد آمد پس از آنکه با آب خالص تعدیلش کرده باشند.
مقصود از خوراکیهاى لطیف چیزهائى است که بآسانى هضم و جذب بدن گردد و مواد زائدش کمتر باشد در فصل بهار چون سلولهاى بدن ما باقتضاى عوامل طبیعى که در آن موجود است بیشتر از سایر فصول در فعالیتاند جهاز بدن سلولهاى مرده را بصورتهاى مختلف خارج کرده و سلولهاى جوان و تازه را جانشین آنها میگرداند قهرا بغذائى بیشتر محتاج است که مصالح ساختمانى تن را سریعتر تهیه کند و فضولات و مواد مدفوعى آن کمتر باشد.
گوشتها در صورتى که با شرائط بهداشت فراهم شوند از جمله همان غذاهاى لطیف است زیرا بدن ما چنان که در جاى خود مسلم شده تقریبا از تمام عناصر وجود ساخته و ترکیب شده است و همه آنها در تجدید مواد بدن (بدل ما یتحلل) لازم است با این فرق که بعضى بىواسطه و بعض دیگر با واسطه داخل بدن مىشوند، خاک و آب خصوص آب دریا تمام مواد لازم را در بر دارند ولى ما نمىتوانیم خاک بخوریم و مدام آب بنوشیم ما باید آن مواد را بوسیله گیاه و حیوان وارد بدن
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 120
کنیم همچنین نمیتوانیم پیوسته گیاهخوار باشیم بلکه قسمتى از املاح لازم را که خاک و آب بگیاه داده باید از حیوان بگیریم خلاصه معده ما بعضى از خوراکیها را مستقیما در خود هضم میکند و برخى باید در معده گیاه هضم شود و هضم دومش در معده ما صورت گیرد بعضى دیگر باید در معده حیوان نیز هضم شود و هضم سومش وظیفه ما خواهد بود.
گوشت:
در زیانهاى گوشت بسیار خوانده و شنیدهاید و چنانچه میدانید برگشت همهى آنها بافراط و زیادهروى در اوست و گر نه گوشت در صورتى که با اصول صحیح تهیه شود اگر غذاى لازم انسان نباشد بسیار بجا و سودمند است بلکه با در نظر گرفتن تجربیات و کشفیات دقیق روحى باید گفت گوشت از غذاهاى لازم بشر است.
عدهاى از دانشمندان اروپا بر علیه گوشت اعلامیههائى منتشر کردند (زیرا گوشتخوارى در اروپا بیش از سایر کشورها رواج دارد بطورى که خوراک گوشتى روزانه آنها بیش از نان و حبوبات میباشد و بر اثر این افراط با آنکه وسائل مصنوعى بهداشتى آنها کاملتر است بیماریهائى مانند پوک شدن استخوان، ضعف غدد بدن و بهم خوردن نظم لولههاى هاضمه و در نتیجه سوء هاضمه و تخامه- حصبه- وباء- سل و سرطان- امراض کبد- تورم امعاء- مرض قند- آپاندیس- بیمارىهاى معدى و رودهاى خصوص انسداد روده- یبوست و امراض دیگر که همه از عوارض گوشتخوارى افراطى است بسیار دیده مىشود).
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 121
آنها در نشریههاى خود جدا با گوشت مبارزه و آنها را مهلک بشر معرفى کردهاند و معتقدند که باید بطور کلى گوشت را از ردیف غذائى بشر حذف نمود.
اما همان طور که گفتیم این زیانها اگر مستقیما مربوط بگوشت باشد از جهت افراط در آن و عدم رعایت اصول بهداشت (از قبیل ذبح و شکار و نگهداشتن و پختن) است و ربطى باصل خوردن گوشت ندارد.
بدى افراط در خوردن گوشت در مکتب انبیاء و اسلام از مسلماتست و بحد شهرتست که امیر المؤمنین علیه السّلام میفرمود: «شکمهاى خود را گورستان حیوانات قرار ندهید.» در هر حال گوشت تا اندازهاى براى بشر لازم است، دکتر غیاث الدین جزایرى مینویسد: از جمله موادى که در ساختمان بشر ضرورت دارد مواد بیض البیضى است که براى هر کیلوگرم وزن آدم 75/ 1 گرم در شبانه روز مورد نیاز میباشد.
این ماده را بآسانى میتوان از گوشت مختصرى تهیه کرد در صورتى که اگر بخواهیم فقط از سبزیجات و غلات بگیریم حد اقل بایستى در شبانهروز بیست و پنج کیلو از آنها را بخوریم.
تقریبا 18 در 100 مواد غذائى ما را مواد بیاض البیضى تشکیل میدهد و بیشتر از آن براى بدن سم است و از این مقدار هشت درصد آن را از لبنیات و غلات و میوهجات باید تهیه کنیم ده درصد بقیه را از گوشت و احشاء حیوانى ولى نباید از صد گرم در بیست و چهار ساعت تجاوز نماید انسان در شبانه روز حد اقل پنجاه میلى گرم ویتامین پ پ
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 122
لازم دارد در صورتى که میوهها و سبزیها فقط یک میلى گرم در صد گرم از این ویتامین دارند و اگر انسان بخواهد آن را از نباتات تأمین کند باید حد اقل پنج کیلو غذا بخورد و حال آنکه معده انسان چنین گنجایشى ندارد.
گوشت در میان خوراکیها بیش از هر چیز محرک اعصاب است، حیواناتى که گوشتخوار هستند حرکات عصبى آنها فوق العاده است یکنوع جرأت و استقلالى در آنها دیده مىشود که جز با مکر و تدبیر نمیشود بر آنها مسلط شد.
گوشت خوردن روح تسخیر و بلند پروازى را کامل میکند و توجه باینکه حیوان مأکول انسان و قربانى اوست شخص را گردن فراز و عالى همت میگرداند.
تخم مرغ:
جهاتى را که در بیان لزوم گوشت در تغذیه بشر خواندید با کمى اختلاف در مورد تخم مرغ نیز هست یعنى مثلا موادى که داراى بیاض- البیضى است در تخم مرغ بحد کافى وجود دارد.
این مواد است که بگوشت بدن ما خاصیت ارتجاعى میدهد و خوراک خون ما میباشد، فرمانهائى که در معده ما زندگى میکنند از این مواد تغذیه مینمایند غدد ما براى ترشحات خود بمواد بیاض البیضى احتیاج دارند.
مواد بیاض البیضى خون را ترش میکنند و تعادل ترشى و قلیائى آن را حفظ مینمایند از جمله ویتامینهائى که خیلى در ساختمان بدن و حفظ نظام آن مدخلیت دارد ویتامین (ئى) است و بستگى کاملى
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 123
با موضوع شهوت و نسل دارد.
تخم مرغ سرشار از این نوع ویتامین است لذا در مورد کسانى که بکمى نسل دچارند توصیه شده.
کمبود این ویتامین عوارضى مانند عقیم شدن، سقط جنین، عنن، اختلال اعصاب و عضلات و ضعف قواى باصره و سامعه و بچه نارس متولد شدن و غیره را در بر دارد. ویتامین ح که کمبود آن ضایعاتى را از قبیل امراض پوستى و لکنت زبان پدید مىآورد در زرده تخم مرغ بسیار یافت مىشود. قدیمىها به کودکان خود که لکنت زبان داشتند تخم کبوتر میدادند.
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 124
از چه پرهیز کنیم؟
و یتقى فیه اکل البصل و الثوم و الحامض.
در فصل بهار باید از خوردن پیاز و سیر و ترشى پرهیز کرد.
ظاهرا مقصود از کلمه حامض مطلق ترشى نیست بلکه مراد سرکه است زیرا ترشیهاى دیگر بمقدارى که قابل توجه باشد در دسترس مردم آن عصر نبوده علاوه اطلاقات عبارات عربى این حدس را تقویت میکند مع ذلک ممکن است مراد مطلق ترشیها باشد با توجه باینکه میوههاى اول فصل بهار غالبا کال و نارس و تلخ و ترش میباشد اثبات زیان مصرف آنها محتاج بدلایل زیاد نیست.
در این فصل از خوردن بیشتر ترشیها باید پرهیز کرد زیرا خوردن سرکه خصوص میوههاى نارس قلب را ضعیف میگرداند و خون را رقیق کرده بهیجان مىآورد از طرفى مقتضاى فصل بهار نیز آنست که خون زیاد شود و بهیجان بیاید و معلوم است که ضعف دستگاه قلب و هیجان خون با هم مناسبتى ندارند بسا موجبات سکته قلبى را فراهم خواهد آورد. در فصل بهار پیاز و سیر نیز نباید خورد زیرا از جمله خواص این دو میوه گیاهى آنست که فشار خون را پائین مىآورد و معلومست که با هیجان خون بهیچ وجه صلاحیت ندارد.
از خواص دیگر سیر و پیاز آنست که هر دو منوم هستند و خواب را زیاد میکنند و اقتضاى فصل بهار و هواى آن نیز همین است بنا بر این مصرف این دو میوه خواب را بیشتر از حد لزوم زیاد کرده و موجب
طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)، ص: 125
بىنظمى و اختلال میگردد.
از خواص دیگر این دو، تحریک قوه باه و شهوت است. این خاصیت در خود فصل و جنبش خون نیز هست و با خوردن سیر و پیاز زیادتر از حد صلاح غریزه جنسى بجنبش مىآید دیگر آنکه سیر و پیاز بلغم را کم مىکند و خود فصل نیز مقتضى کم شدن بلغم است.