ستون مهرهها
ستون مهرهها بخش بسیار مهم و منحصربهفرد ساختار اسکلتى انسان است.
این ستون تقریبا 5/ 2 ارتفاع کل بدن را تشکیل مىدهد، بهطورىکه در یک مرد بالغ متوسط حدود 70 سانتىمتر و در یک زن بالغ متوسط حدود 60 سانتىمتر طول دارد.
ستون مهرهها شامل: 7 مهرهى گردنى، 12 مهرهى سینهاى، 5 مهرهى کمرى، 5 مهرهى خاجى، استخوان ساکروم و 4 مهرهى دنبالچهاى است که از اتصال 5 مهرهى خاجى، استخوان خاجى و از اتصال 4 مهرهى دنبالچهاى، 1 یا 2 استخوان دنبالچه به وجود آمده است.
ستون فقرات را مىتوان به صورت میلهاى قابل انعطاف و قوى توصیف کرد که به جلو و عقب حرکت داشته و قابلیت چرخش دارد. ستون مهرهها حاوى طناب نخاعى بوده که از آن محافظت مىکند، سر را در جاى خود نگه مىدارد و محورى است که دندهها و عضلات پشت به آن اتصال مىیابند. بین هر دو مهره سوراخهاى بین مهرهاى وجود دارند که اعصابى از آنها عبور مىکنند و طناب نخاعى را به قسمتهاى مختلف بدن ارتباط مىدهند. با شروع از نخستین مهرهى گردنى به طرف استخوان خاجى، بین هر دو مهرهى مجاور دیسکهاى بین مهرهاى از جنس فیبروکاتیلاژ قرار گرفتهاند. هر دیسک از یک حلقهى فیبروزى خارجى از جنس فیبروکاتیلاژ و یک ساختمان داخلى نرم و خمیرى، مانند پلاستیک تشکیل شده است، این دیسکها از نوع مفاصل قوى به شمار آمده و حرکات مختلف ستون مهرهها را ممکن مىسازند و از طرفى ضربات آنى را به خود جذب مىکنند. این دیسکها در زیر فشار زیاد صاف و پهن شده و از فضاى بین مهرهاى بیرون مىزنند.
31 جفت عصب نخاعى از طناب نخاع بیرون مىآیند که عبارتند از: 8 جفت اعصاب گردنى، 12 جفت اعصاب سینهاى، 5 جفت اعصاب کمرى، 5 جفت اعصاب خاجى و 1 جفت عصب دنبالچهاى. اعصاب منفرد بیرون آمده از طناب نخاعى در بعضى نواحى به هم اتصال یافته و شبکهاى تشکیل مىدهند. یکى از اعصاب منفرد محیطى از این شبکه به سمت قسمتهاى مختلف بدن انشعاب مىیابد. در صورت وجود مشکل در بخش خاصى از بدن باید بر روى آن قسمت از رفلکس نخاعى کار کرد که به اعصاب خاص ناحیهى درگیر مربوط است.
ناهنجارى ستون فقرات
یکى از مشکلات در میان مردم ناهنجارى ستون مهرهها است که آن مىتواند مادرزادى، متعاقب ضربه و ناشى از کهولت سن باشد. انحراف ستون مهرهها مىتواند به جلو یا عقب یا طرفین باشد. اگر ستون مهرهها به طرف جلو خم شود، باعث به وجود آمدن یک برآمدگى در پشت مىشود که اصطلاحا آن را قوز مىنامند. اگر انحراف ستون مهرهها به طرفین باشد، اصطلاحا در علوم پزشکى به آن اسکولیوز مىگویند که مىتواند افراد را در سنین مختلف مبتلا سازد.
5 نوع اسکولیوز شناخته شده است:
1- اسکولیوز شیرخواران 2- اسکولیوز ساختمانى
دائرة المعارف گیاه درمانى ایران، ص: 752
اولیه 3- اسکولیوز ساختمانى ثانویه 4- اسکولیوز جبرانى 5- اسکولیوز سیاتیکى
درد ستون فقرات
درد ستون فقرات مربوط به عوامل متعددى است که به اهم آنها بهطور اختصار اشاره مىشود، از جمله:
ضربهها، ورمها، تغییرات مهرهها در اثر فشار خارجى یا داخلى روى مهرهها، تورم یا جابهجایى و یا تغییر مکان دیسکها، دستاندازىهاى بدخیم سایر اعضاء روى مهرههاى پشت، خوردگى یا روئیدن استخوانهاى اضافى روى لبهى مهرهها، سنگینى وزن، بیمارىهاى زنان از نوع دستگاه تناسلى و ادرارى و بسیارى عوامل دیگر که مىتواند به علت فشار روى تنه یا شاخههاى عصب سیاتیک درد ایجاد کند.
براى تسکین و درمان درد ستون فقرات یا مهرههاى پشت باید مقل ازرق و زیرهى کرمانى از هر کدام 10 گرم و ریشهى اریسا، سورنجان، مسطکى رومى، انیسون و زنیان از هرکدام 20 گرم، همه را نرم بسایید و با 500 گرم، گل قند عسلى مخلوط کنید و صبح، ظهر و شب، هربار یک قاشق شربتخورى از آن را میل فرمایید.
* فرفیون، قسط و میعه سایله از هرکدام 5 گرم و سداب، اگیر ترکى، ابهل و رازیانه از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با روغن بابونه یا روغن سداب مخلوط کنید و بمالید.
* تخم کرفس 30 گرم و دانههاى اسفند، اسارون، زرمباد، مرمکى، اگیر ترکى، دارچین و درونج عقربى از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 500 گرم عسل مخلوط کرده و روزى چهار قاشق شربتخورى از آن را به ترتیب بخورید.
* سورنجان مصرى 15 گرم و پوست هلیلهى زرد 10 گرم، هر دو را نرم بسایید، بعد با کمى آب تاجریزى خمیر کرده و قرصهایى به شکل گلوله و به اندازهى یک عدد نخود بسازید و صبح، ظهر و شب، هر مرتبه دو عدد میل کنید.
درد ستون فقرات به علت ورم: اگر ستون فقرات در اثر ورم درد مىکند براى تسکین درد و همچنین درمان ورم آن باید: تخم کرفس 30 گرم و دانههاى اسفند، اسارون، زرمباد، مرمکى، اگیر ترکى، دارچین و درونج عقربى از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 500 گرم عسل مخلوط کرده و روزى چهار قاشق شربتخورى از آن را به ترتیب بخورید.
* ده گرم پوست هلیلهى زرد، 5 گرم خولنجان و 15 گرم سورنجان مصرى را نرم بسایید، بعد با کمى آب تاجریزى خمیر کرده و قرصهایى به شکل گلوله و به اندازهى 1 عدد نخود درست کنید و صبح، ظهر و شب، هر مرتبه دو عدد میل کنید.
* اذخر مکى 10 گرم، سداب، گل بابونه و گل برنجاسف از هرکدام 20 گرم و سوسن 40 گرم، همه را نیمکوب کرده و آب آن را با گلاب و کمى سرکه مخلوط کنید و روزى سه مرتبه بر محل ورم و درد مالش دهید.
درد ستون فقرات به علت ضربه: براى تسکین درد ستون فقرات که به علت ضربهخوردگى باشد، باید:
آرد باقلا، آرد جو و تاجریزى پودر شده را با روغن دنبه مخلوط کنید و بر محل درد بمالید و یا آنها را با 250 گرم دنبهى کوبیده شده مخلوط کرده و ضماد کنید.
* مورد، شوید و بومادران از هرکدام 20 گرم و مغز ناخنک و افسنطین از هرکدام 15 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 250 گرم روغن دنبهى چرخکرده مخلوط و به صورت ضماد از آن استفاده کنید.
کمردرد
کمردرد یکى از شایعترین اختلالاتى است که از هر 5 نفر، 1 نفر در دوران زندگى به آن مبتلا مىشود.
ساختمان پشت شامل مجموعهاى است که از مهرههاى استخوانى، دیسکها (بالشکهاى بین
دائرة المعارف گیاه درمانى ایران، ص: 753
مهرهاى)، نخاع یا مغز تیره، اعصاب، عضلات و رباطات تشکیل یافته است. مشکلات پشت ممکن است ناشى از اختلال در هریک از اجزاء فوق باشد که معمولا بسیار ناراحتکننده و ناتوانکننده است. پوک شدن استخوان و یا التهاب مفصلى یا آرتروز[1] ممکن است علت کمردرد باشند. همچنین انحراف ستون مهرهها به یک سمت و یا لغزش یک مهره روى مهرهى دیگر مىتوانند باعث ناراحتى شدید در ناحیهى کمر شوند.
یک علت شایع دیگر براى کمردرد پارگى، لغزیدگى و یا فتق دیسکهاى بین مهرهاى است. یک دیسک بین مهرهاى داراى یک هستهى نرم ژلاتینى در مرکز مىباشد که اطراف آن را بافتهاى فیبرى به صورت حلقه فراگرفتهاند. ضربه، فشار و یا فساد ممکن است قسمت خارجى حلقهى دیسک را ضعیف کند، بهطورىکه قسمت مرکزى به صورت فتق به داخل حلقه نفوذ و برآمدگى تولید کند. این برآمدگى به ریشههاى عصبى در ستون فقرات یا به خود طناب عصبى تجاوز مىکند و به آنها فشار وارد مىآورد.
دیسکهایى که دچار فتق شدهاند اکثرا باعث دردهاى شدید کمر مىشوند. این درد به کفلها، رانها و پاها نیز انتشار مىیابد. همچنین مناطق مبتلا ممکن است دچار بىحسى و فقدان حرکت هم بشوند و انسان را بسیار دچار رنج سازند. گاهى درد کمر به علت سردى مزاج ایجاد مىشود، لذا براى تسکین درد کمر باید جدوار، تخم گشنیز، مقل ازرق، شقاقل، عود و جوز هندى از هرکدام 5 گرم، گل محمدى، تخم شنبلیله، تخم شوید، زنیان و پودینه از هرکدام 10 گرم، سورنجان و کنجد از هرکدام 20 گرم، همه را نرم بسایید و با سرکه و گلاب مخلوط کنید و روزى سه مرتبه بمالید.
کمردرد از سردى مزاج: براى تسکین کمردردى که به علت سردى مزاج باشد، (اول براى رفع سردى مزاج به قسمت اخلاط اربعه در همین کتاب مراجعه شود)، خوردن ماء الاصول، گل قند عسلى و تریاق اربعه و نیز ضماد روغن بابونه، روغن قسط و روغن سداب و همچنین مالیدن تخم شنبلیله، اوشق، حب القار، آب تخم کتان و روغن بیدانجیل مؤثر مىباشد.
کمردرد از بلغم: این درد ممکن است به علت گرفتارى عضلات و مهرههاى پشت به وجود آید که در اثر مصرف مواد بلغمافزا شدت مىیابد. (براى دفع بلغم به قسمت اخلاط اربعه در همین کتاب مراجعه کنید.) ضمنا این درد با خوردن ماء الاصول، اگیر ترکى، زیره و عسل و پس از خوردن آنها از ترکیبات سورنجان ساکت خواهد شد.
همچنین مىتوانید، نمک هندى، شقاقل، اوشق، شحم حنظل، جاوشیر، مقل ازرق، میعه سایله، انزروت، سورنجان، زرمباد، زنجبیل، قسط، رازیانه، انیسون و تخم کرفس، همه را به مقدار مساوى نرم بسایید، مقدارى از آن را با آب خمیر کرده و به صورت شیافهایى درآورید و استعمال کنید و مقدارى از آن را نیز با گلاب و سرکه مخلوط کنید و روزى سه مرتبه مالش دهید.
کمردرد از قاعدگى: براى تسکین درد کمر در زمان قاعدگى زنان، مالیدن پودینه یا سیر، همچنین روغن آنها و یا روغن زیتون یا مغز ساق گاو مؤثر است.
همچنین مىتوانید جاوشیر، اوشق، تخم کرفس، نمک هندى، مقل ازرق، میعه سایله، انزروت، زنجبیل، شهم حنظل، سورنجان، زرمباد، شقاقل، تخم کرفس، انیسون و بادیان، همه را به نسبت مساوى نرم بسایید، بعد مقدارى از آن را با گلاب و سرکه خمیر کرده و روزى سه مرتبه بمالید و مقدارى دیگرى از آن را هم با آب خمیر کرده و مانند شیاف بسازید و از عقب استعمال کنید.
تقویت عضلات
______________________________
(1).Arthritis
دائرة المعارف گیاه درمانى ایران، ص: 754
اگر میل دارید عضلات قوى شوند، از اسفناج و سیب درختى، یا آب سیب درختى هر روز استفاده کنید.
همچنین به عنوان تقویت مىتوانید دارچین، زنجبیل، هلیلهى سیاه، شیطرج، فلفل سیاه، بابونهى شیرازى و نخود الوند از هرکدام 5 گرم و آملهى مقشر، ثعلب و تخمهاى مغز میوهى کاج از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 20 گرم پودر نارگیل، یک کیلو مویز بىدانهى کوبیده شده و یک کیلو عسل مخلوط کنید و هر روز صبح، ظهر و شب و هر مرتبه یک قاشق شربتخورى از آن را میل فرمایید.
پیچیدگى عضلات
براى رفع پیچیدگى عضلات، برگهاى گزنهى کوبیده شده را با عسل مخلوط کرده و ضماد کنید.
آویشن شیرازى را بجوشانید و آب آن را روى عضلات کمپرس کنید و یا آن آب را به آب وان حمام اضافه کرده و مدتى در آن آب بمانید و موضع را مالش دهید.
درد عضلات
براى تسکین درد عضلات باید انجیر تازه را بکوبید و با آرد جو خمیر کنید، بعد گرم کرده و تا گرم است بر موضع درد ضماد گذارید.