صفحه ها
دسته
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 113196
تعداد نوشته ها : 58
تعداد نظرات : 4
Rss
طراح قالب
حمید رضا علیخانی
     
                  طب الصادق (علیه السلام)


عوامل استحکام


و توانمندى عقل و مغز


------------------------------------------------
 
 درمان صداع و شقیقه

(میگرن و سردردهاى حاد)



 

عوامل استحکام

و توانمندى عقل و مغز

الف- باقلا

امام صادق علیه السّلام: خوردن باقلا، استخوان‏هاى ساق را تراکم درونى مى‏دهد، توان مغز را افزون مى‏سازد و خون تازه تولید مى‏کند.

روغن مالیدن‏

امام صادق علیه السّلام: روغن بنفشه، مغز را نیرو مى‏بخشد.

سرکه‏

امام صادق علیه السّلام: ما با سرکه آغاز مى‏کنیم، چنان‏که شما با نمک آغاز مى‏کنید؛ چراکه سرکه، عقل را استحکام مى‏بخشد.

سرکه‏ى شراب‏

امام صادق علیه السّلام: سرکه‏ى شراب، لثه را تقویت مى‏کند، جنبندگان [انگل‏ها و باکترى‏ها مضّر] شکم را مى‏کشد و عقل را استحکام مى‏بخشد.

گوشت‏

امام صادق علیه السّلام: گوشت، گوشت مى‏رویاند و بر عقل مى‏افزاید؛ و هرکس آن را چند روز واگذارد، عقلش تباه شود.

طب الصادق (علیه السلام)، متن، ص: 55

آنچه بر توان ذهن مى‏افزاید

امام صادق علیه السّلام: انار را با پیه آن بخورید؛ چراکه معده را مى‏پالاید و ذهن را افزون مى‏کند.

سودمند براى پیشگیرى از فراموشى‏

امام صادق علیه السّلام: سه چیز، فراموشى را از میان مى‏برد و حافظه را بار مى‏آورد: قرائت قرآن، مسواک زدن و روزه گرفتن.

آنچه اعصاب را استحکام مى‏بخشد

پیامبر خدا (ص) فرمود: به نام خدا طعام را بخورید، مویز چه نیکو خوراکى است که اعصاب را استحکام مى‏بخشد! ...

خوردن گوشت گوسفند همراه با شیر

امام صادق علیه السّلام: هرکس به ضعفى در قلب یا بدن خویش گرفتار آمد، گوشت گوسفند همراه با شیر بخورد؛ چراکه این خوراک، هر درد و عارضه‏اى را از اندام وى بیرون مى‏برد، تن او را تقویت مى‏کند و لثه‏هاى او را نیز استحکام مى‏دهد.

سودمند براى سردرد

شستن سر با خطمى‏

امام صادق علیه السّلام: شستن سر با خطمى، مایه‏ى ایمنى از سردرد است.

نوشیدن آب نیم‏گرم (ولرم)

امام صادق علیه السّلام: پیامبر خدا به هنگام افطار، با حلوایى آغاز مى‏کرد و بدان، روزه مى‏گشود. اگر حلوا نمى‏یافت، با شکرینه‏اى دیگر یا چند دانه خرما؛ و اگر نیز یافت نمى‏شد، با آب نیم‏گرم. آن‏گاه مى‏فرمود: «این، معده و

طب الصادق (علیه السلام)، متن، ص: 56

جگر را پاک مى‏کند ... و سردرد را از میان مى‏برد».

مالیدن روغن بنفشه‏

امام صادق علیه السّلام: چه خوب روغنى است روغن بنفشه! درد را از سر و چشمان مى‏برد. آن را به خود بمالید.

استعمال انفیه‏

امام صادق علیه السّلام: پیامبر خدا، چون سردرد مى‏کرد، به روغن کنجد، انفیه مى‏کرد.

آنچه مانع دیوانگى مى‏شود

کوتاه کردن سبیل و ناخن در هر جمعه‏

امام صادق علیه السّلام: در هر جمعه، اندکى از سبیل و ناخن‏هاى خود را بگیر؛ و اگر هم چیزى وجود نداشته باشد، آن را [کمى‏] بساى، دیوانگى، جذام و پیسى به تو نمى‏رسد.

آبى که از دهان کودک مى‏ریزد

امام صادق علیه السّلام: در بیان نعمت‏هایى که خداوند متعال به انسان بخشیده است-: امّا آن آبى که از دهان کودکان مى‏ریزد، خود، موجب بیرون رفتن رطوبتى است که اگر در بدن‏هایشان مى‏ماند، در آنان پدیده‏هایى گران رخ مى‏داد. چنان‏که مى‏بینید برخى کسان رطوبت بر آنان غلبه یافته و آنان را به مرز پخمگى، دیوانگى و آشفته عقلى و بیمارى‏هاى مختلف دیگرى چون:

سست‏اندامى و کج‏دهانى و همانند آنها رانده است. ازاین‏روى، خداوند، آن رطوبتى را که در خردسالى از دهان کودکان فرومى‏ریزد، زمینه‏ى سلامت و تندرستى آنان در بزرگ‏سالى قرار داده، و بدین‏سان، بر خلق خویش به آنچه از آن آگاهى نداشته‏اند، منّت نهاده و بدانچه از شناختش فرومانده‏اند، به ایشان‏

طب الصادق (علیه السلام)، متن، ص: 57

لطف کرده است. آنان، اگر نعمت‏هاى خداوند بر خویش را مى‏شناختند، این شناخت، ایشان را از فروغلتیدن به نافرمانى او بازمى‏داشت. پس، پاکا خدایى که چه نعمت‏هاى گرانى داده و بر سزاواران و ناسزاواران، ارزانى داشته است.

او از آنچه بى‏عقیدگان مى‏پندارند، بسیار والاتر و فراتر است!

آنچه مانع سست‏اندامى مى‏شود

خوردن خرما پس از خوردن ماهى‏

الکافى- به نقل از سعید بن جناح، از یکى از وابسته‏هاى امام صادق علیه السّلام-:

[امام علیه السّلام‏] چند خرمایى خواست و خورد. سپس فرمود: «اشتهایى نداشتم؛ امّا ماهى خورده بودم».

سپس فرمود: «هرکس در حالى بخوابد که ماهى خورده و در پى آن، چند خرما یا مقدارى عسل نخورده است، تا صبح، رگ سست‏اندامى بر او غلبه خواهد داشت».

مفید براى درمان ترس و وحشت‏

طب الائمّة علیه السّلام- به نقل از محمّد بن مسکان حلبى-: امام صادق علیه السّلام در پاسخ یکى از دوستدارانش که گفته بود: اى پسر پیامبر خدا! من دخترى دارم و پیوسته، نگران و بیدار خواب اویم و او، شب و روز، در بسیارى از اوقات، آشفته‏خاطر است. اگر مصلحت مى‏دانى، براى او از خداوند، عافیت مسئلت فرما، براى آن دختر، دعا کرد و سپس فرمود: «به او بگو رگزنى کند؛ چراکه از این کار، سود خواهد برد».

-----------------------------------------------------------


   درمان صداع و شقیقه

(میگرن و سردردهاى حاد)


امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: «شستن سر با خطمى از سردرد جلوگیرى مى‏کند»

از امام رضا علیه السّلام روایت شده است: کسى که از درد شقیقه مى‏ترسد پس باید ماهى تازه بخورد چه در تابستان و چه در زمستان همچنین آن حضرت مى‏فرماید: «زمانى که قصد دارى وارد حمام شوى و دچار سردرد نشوى قبل از وارد شدن پنج جرعه از آب گرم بنوش» نیز از امام صادق علیه السّلام است که فرمود: «پاهایتان را قبل از خارج شدن از حمام (با آب سرد) بشویید زیرا درد شقیقه را از بین مى‏برد.

امام باقر علیه السّلام و امام صادق علیه السّلام، زمانى که از حمام خارج مى‏شدند چه در زمستان و چه در تابستان عمامه مى‏بستند و مى‏فرمودند که این عمل از سردرد جلوگیرى مى‏کند.

همچنین امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: کسى که مبتلا به سردرد است باید با حنا خضاب کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 754

علاج سایر بیمارى‏هاى سر

از امام صادق علیه السّلام روایت شده است: شستن سر با خطمى از سردرد جلوگیرى مى‏کند و فقر را از بین مى‏برد و سر را از موخوره پاک مى‏کند.

روایت شده است: کسى که حمام مى‏رود و دچار حرارت مى‏شود اگر آب سرد بر خود بریزد حرارت بدن را فرو مى‏نشاند.

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: «موهاى خود را در حمام شانه نزنید زیرا باعث ریزش مو مى‏شوید و نیز مى‏فرماید: شانه زدن مو فقر و بیمارى را از بین مى‏برد.

در کتاب مکارم آمده است: مردى از خارش شدید بدن به امام صادق علیه السّلام شکایت کرد.

حضرت فرمود: سه مرتبه هر دو پایت را فصد کن (بین زردپى پشت پا و قوزک پا)

آن مرد این کار را انجام داد و بهبود یافت.

بعضى اشخاص از کثرت جرب (خارش بدن) و گرى (کچلى) به «ابا الحسن على بن موسى الرضا» شکایت کردند. آن حضرت فرمود: «جرب از بخار کبد است» پس بروید خون پاى راست خود را بگیرید و مقدارى روغن بادام شیرین را با آب کشک بخورید (مالیدن روغن بادام هم نافع است) و از خوردن ماهى و سرکه اجتناب کنید.

مفضل بن عمر مى‏گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم جرب (خارش بدن) تمام بدنم را گرفته است. حضرت فرمود: رگى در آرنج است خون آن بگیر و فصد کن، این کار را کردم و خوب شدم.

روایت شده است: شخصى از خارش شدید بدن به امام صادق علیه السّلام شکایت کرد حضرت فرمود: آیا دوا خورده‏اى؟ گفت: بله فرمود: آیا از رگهایت خون گرفته‏اى؟

گفت: بلى ولى نافع نبوده است. حضرت فرمود: سه مرتبه تمام پاهایت را فصد کن (بین رگ پشت پا و قوزک پا)

روایت شده است: حنا و گل خطمى و سدر براى رفع بیمارى‏هاى سر نافع است.

در طب الائمه، عبد الرحیم قصیر از امام محمد باقر علیه السّلام نقل مى‏کند: اگر کسى سردرد داشته باشد دستش را بر سر بکشد و هفت مرتبه بگوید:

أعوذ باللّه الّذی سکن له ما فی البرّ و البحر و ما فی السّموات و الارض و هو السّمیع العلیم.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام، ص: 755

از امام رضا علیه السّلام منقول است که ایشان گاهى دستور مى‏دادند براى یکى از خادمان که به تب و سردرد مبتلا شده بود کاسنى بگیرند و امر مى‏فرمود: آن را کوبیده و ضماد آن را بر روى پارچه‏اى قرار داده، روغن بنفشه روى آن بریزند و بر سر بیمار گذارند و مى‏فرمودند این کار تب را به کلى از بین برده و سردرد را درمان مى‏کند.

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: سیاه‏دانه، شفاى از هر دردى است و من آن را جهت تب، سردرد، چشم‏درد و شکم‏درد به کار مى‏برم و هر بیماریى که بر من عارض شود خداوند به واسطه‏ى این گیاه مرا درمان مى‏بخشد.

----------------------------------------------------------


دانشنامه احادیث پزشکى


، ج‏1، ص: 242

2/ 2

ما یَشُدُّ العَقلَ‏

أ الباقِلَاءُ

349. الإمام الصادق علیه السلام: أکلُ الباقِلّى یُمَخِّخُ السّاقَینِ، و یَزیدُ فِی الدِّماغِ، و یُوَلِّدُ الدَّمَ الطَّرِیَّ.[1]

ب التَّدهینُ‏

350. الإمام علیّ علیه السلام: الدُّهنُ یُلَیِّنُ البَشَرَةَ، و یَزیدُ فِی الدِّماغِ، و یُسَهِّلُ مَجارِیَ الماءِ، و یُذهِبُ القَشَفَ، و یُسفِرُ اللَّونَ.[2]

______________________________
(1) الکافی، ج 6، ص 344، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 309، ح 2028 و لیس فیه «الطری» و کلاهما عن محمّد بن عبد اللّه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 397، ح 1348 و فیه «کلوا الباقِلّى فإنّه یمخّخ ...»، بحار الأنوار، ج 66، ص 266، ح 3.

(2) الکافی، ج 6، ص 519، ح 1 و ح 4 و فیه «یحسن» بدل «یسفر» و کلاهما عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام، الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام، تحف العقول، ص 100 نحوه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 111، ح 248 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار، ج 10، ص 90، ح 1.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 243

2/ 2 آنچه عقل را استحکام مى‏بخشد

الف باقلا

349. امام صادق علیه السلام: خوردن باقلا، استخوان‏هاى ساق را تراکم درونى مى‏دهد، توانِ مغز را افزون مى‏سازد و خون تازه تولید مى‏کند.

ب روغن مالیدن‏

350. امام على علیه السلام: روغن، پوست را نرم مى‏کند، بر توان مغز مى‏افزاید، مجارى آب را در بدن مى‏گشاید، کثافت پوست را از میان مى‏برد و رنگ را روشن مى‏کند.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 244

351. الإمام الصادق علیه السلام: دُهنُ البَنَفسَجِ یَرزُنُ الدِّماغَ.[3]

ج الحِجامَةُ

352. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الحِجامَةُ تَزیدُ العَقلَ، و تَزیدُ الحافِظَ حِفظاً.[4]

353. الإمام علیّ علیه السلام: إنَّ الحِجامَةَ تُصَحِّحُ البَدَنَ، و تَشُدُّ العَقلَ.[5]

د الخَلُ‏

354. الإمام الصادق علیه السلام: إنّا لَنَبدَأُ بِالخَلِّ عِندَنا، کَما تَبدَؤونَ بِالمِلحِ عِندَکُم؛ فَإِنَّ الخَلَّ لَیَشُدُّ العَقلَ.[6]

ه خَلُّ الخَمرِ

355. الإمام الصادق علیه السلام: خَلُّ الخَمرِ یَشُدُّ اللِّثَةَ، و یَقتُلُ دَوابَّ البَطنِ، و یَشُدُّ العَقلَ.[7]

______________________________
(1) الکافی، ج 6، ص 522، ح 8 عن محمّد بن سوقة، بحار الأنوار، ج 62، ص 223، ح 8.

(2) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 174، ح 518، بحار الأنوار، ج 62، ص 126، ح 82؛ سنن ابن ماجة، ج 2، ص 1154، ح 3488، المستدرک على الصحیحین، ج 4، ص 234، ح 7479 کلاهما نحوه، الفردوس، ج 2، ص 154، ح 2781 کلّها عن ابن عمر.

(3) الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول، ص 100 و فیه «تُصِحُّ» بدل «تُصَحِّحُ»، بحار الأنوار، ج 62، ص 114، ح 18.

(4) الکافی، ج 6، ص 329، ح 5، المحاسن، ج 2، ص 283، ح 1915 کلاهما عن إسماعیل بن جابر، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 413، ح 1399، بحار الأنوار، ج 66، ص 398، ح 16.

(5) الکافی، ج 6، ص 330، ح 9، المحاسن، ج 2، ص 285، ح 1927 کلاهما عن سماعة، بحار الأنوار، ج 66، ص 302، ح 11.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 245

351. امام صادق علیه السلام: روغن بنفشه، مغز را نیرو مى‏بخشد.

ج حِجامت‏

352. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حِجامت، عقل را افزون مى‏کند و بر قدرت حافظه مى‏افزاید.

353. امام على علیه السلام: حِجامت، بدن را صحّت مى‏دهد و عقل را استحکام مى‏بخشد.

د سرکه‏

354. امام صادق علیه السلام: ما با سرکه آغاز مى‏کنیم، چنان که شما با نمک آغاز مى‏کنید؛ چرا که سرکه، عقل را استحکام مى‏بخشد.

ه سرکه شراب‏

355. امام صادق علیه السلام: سرکه شراب، لثه را تقویت مى‏کند، جنبندگان شکم را مى‏کُشد و عقل را استحکام مى‏بخشد.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 246

و السَّدابُ‏

356. الإمام الرضا علیه السلام: السَّدابُ یَزیدُ فی العَقلِ.[8]

357. الکافی: عَن مُحَمَّدِ بنِ عَمرِو بنِ إبراهیمَ عَن أبی جَعفَرٍ أو أبِی الحَسَنِ علیهما السلام، قالَ: ذُکِرَ السَّدابُ فَقالَ: أما إنَّ فیهِ مَنافِعَ: زِیادَةٌ فِی العَقلِ، و تَوفیرٌ فِی الدِّماغِ؛ غَیرَ أنَّهُ یُنتِنُ ماءَ الظَّهرِ.[9]

ز السِّلقُ‏

358. الإمام الرضا علیه السلام‏ فی ذِکرِ فَوائِدِ السِّلقِ: یَشُدُّ العَقلَ، و یُصَفِّی الدَّمَ.[10]

ح السِّواکُ‏

359. الإمام الباقر علیه السلام: السِّواکُ یَذهَبُ بِالبَلغَمِ، و یَزیدُ فِی العَقلِ.[11]

ط الفَرفَخُ‏

360. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالفَرفَخِ؛ فَهِیَ المِکیَسَةُ؛ فَإِنَّهُ إن کانَ شَی‏ءٌ یَزیدُ فِی العَقلِ فَهِیَ.[12]

ی القَرعُ‏

361. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالقَرعِ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی العَقلِ، و یُکَبِّرُ الدِّماغَ.[13]

______________________________
(1) الکافی، ج 6، ص 367، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 322، ح 2088، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 391، ح 1321 و زاد فی ذیله «غیر أنّه ینثر ماء الظهر»، بحار الأنوار، ج 66، ص 241، ح 1.

(2) الکافی، ج 6، ص 368، ح 2، بحار الأنوار، ج 66، ص 241، ح 4.

(3) المحاسن، ج 2، ص 327، ح 2110، بحار الأنوار، ج 66، ص 217، ح 7.

(4) ثواب الأعمال، ص 34، ح 3 عن یحیى أبی البلاد.

(5) المحاسن، ج 2، ص 323، ح 2094 عن حمّاد بن زکریّا، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 390، ح 1314 و لیس فیه «فهی المکیسة» و کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار، ج 66، ص 234، ح 3.

(6) شُعب الإیمان، ج 5، ص 102، ح 5947 عن عطاء، کنز العمّال، ج 10، ص 44، ح 28276.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 247

و سُداب‏

356. امام کاظم علیه السلام: سُداب‏[14]، عقل را افزون مى‏کند.

357. الکافى‏ به نقل از محمّد بن عمرو بن ابراهیم، از امام باقر علیه السلام یا امام کاظم علیه السلام: [نزد او] از سداب نام برده شد. فرمود: «بدانید که در آن، منافعى است: افزودن بر عقل و فراوان ساختن هوش، هر چند که آبِ کمر را بدبو مى‏کند».

ز چغندر

358. امام رضا علیه السلام‏ درباره فواید چغندر: عقل را استحکام مى‏بخشد و خون را تصفیه مى‏کند.

ح مسواک زدن‏

359. امام باقر علیه السلام: مسواک زدن، بَلغَم را مى‏بَرَد و عقل را افزون مى‏کند.

ط خُرفه‏

360. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد خُرفه، که زیرکى دهد و اگر تنها یک چیز باشد که عقل را افزون مى‏کند، همان است.

ى کدو

361. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد کدو؛ چرا که عقل را افزون سازد و مغز را بزرگ مى‏کند.

______________________________
(1) سَداب: سذاب. سداب‏ها، دسته‏اى از تیره سدابیان‏اند و مهم‏ترین نوع آن، سداب کوهى است، داراى برگ‏هاى باریک و بسیار متعفّن که براى گریزاندن حشرات به‏کارمى‏رود. گیاهى دارویى مانند پودنه است که خوردن آن، دفع قوّت باه و مباشرت مردان و اسقاط حمل زنان مى‏کند. در یونانى آن را «فیجن» و در تنکابن و دیلم، «پیم» مى‏نامند (ر. ک: لغت‏نامه دهخدا).

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 248

362. عنه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالدُّبّاءِ؛ فَإِنَّهُ یُزَکِّی العَقلَ، و یَزیدُ فِی الدِّماغِ.[15]

363. الإمام علیّ علیه السلام: کُلُوا الدُبّاءَ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی الدِّماغِ.[16]

راجع: ج 2، ص 426 (القرع).

ک الکَرَفسُ‏

364. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالکَرَفسِ؛ فَإِنَّهُ إن کانَ شَی‏ءٌ یَزیدُ فِی العَقلِ فَهُوَ هُوَ.[17]

ل اللُّبانُ‏

365. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أطعِموا نِساءَکُم الحَوامِلَ اللُّبانَ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فی عَقلِ الصَّبِیِّ.[18]

366. عنه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِاللُّبانِ؛ فَإِنَّهُ... یَزیدُ فی العَقلِ، و یُذَکِّی الذِّهنَ، و یَجلُو البَصَرَ، و یُذهِبُ النِّسیانَ.[19]

367. الإمام الرضا علیه السلام: استَکثِروا مِنَ اللُّبانِ وَ استَبقوهُ وَ امضَغوهُ، و أحَبُّهُ إلَیَّ المَضغُ؛ فَإِنَّهُ یَنزِفُ بَلغَمَ المَعِدَةِ و یُنَظِّفُها، و یَشُدُّ العَقلَ، و یُمرِئُ الطَّعامَ.[20]

راجع: ج 1، ص 658 (ما ینفع الجنین من الأغذیة).

م اللَّحمُ‏

368. الإمام الصادق علیه السلام: اللَّحمُ یُنبِتُ اللَّحمَ و یَزیدُ فِی العَقلِ، و مَن تَرَکَ أکلَهُ أیّاماً فَسَدَ عَقلُهُ.[21]

______________________________
(1) دعائم الإسلام، ج 2، ص 113، ح 376، بحار الأنوار، ج 66، ص 229، ح 18 و فیه «یذکّی» مکان «یزکّی».

(2) الخصال، ص 632، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول، ص 122، بحار الأنوار، ج 66، ص 225، ح 1.

(3) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 11، بحار الأنوار، ج 62، ص 300.

(4) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 423، ح 1439، بحارالأنوار، ج 66، ص 444، ح 8؛ الفردوس، ج 1، ص 101، ح 331 عن ابن عمر.

(5) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.

(6) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 423، ح 1442، بحار الأنوار، ج 66، ص 444، ح 8.

(7) طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ص 139، بحار الأنوار، ج 66، ص 72، ح 68.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 249

362. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد کدو؛ چرا که عقل را مى‏پالاید و مغز را مى‏افزاید.

363. امام على علیه السلام: کدو بخورید؛ چرا که مغز را افزون مى‏کند.

ر. ک: ج 2، ص 427 (کدو).

ک کرفس‏

364. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد کرفس؛ چرا که اگر بنا بود تنها یک چیز عقل را افزون کند، آن، همین بود.

ل کُندُر

365. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به زنان آبستن خود، کُندُر بدهید؛ چرا که عقل کودک را افزون مى‏کند.

366. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد کُندُر؛ چرا که ... عقل را افزون مى‏کند، ذهن را ذکاوت مى‏دهد، چشم را جلا مى‏بخشد و فراموشى را از میان مى‏بَرَد.

367. امام رضا علیه السلام: فراوان کُندُر بخورید، آن را در دهان نگه دارید و بِجَوید. براى من، جویدن آن، دوست‏داشتنى‏تر است؛ بلغمِ معده را مى‏زداید و آن را تمیز مى‏کند، عقل را استحکام مى‏بخشد و غذا را مى‏گوارَد.

ر. ک: ج 1، ص 659 (غذاهایى که براى جنین، سودمند است).

م گوشت‏

368. امام صادق علیه السلام: گوشت، گوشت مى‏رویانَد و بر عقل مى‏افزاید؛ و هر کس آن را چند روز وا گذارد، عقلش تباه شود.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 250

2/ 3

ما یَزیدُ فی الذِّهنِ‏

369. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أدمَنَ أکلَ الزَّبیبِ عَلَى الرّیقِ، رُزِقَ الفَهمَ وَ الحِفظَ وَ الذِّهنَ، و نَقَصَ مِنَ البَلغَمِ.[22]

370. عنه صلى الله علیه و آله: کُلُوا السَّفَرجَلَ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی الذِّهنِ...[23]

371. عنه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِاللُّبانِ؛ فَإِنَّهُ... یَزیدُ فِی العَقلِ، و یُذَکِّی الذِّهنَ.[24]

372. الإمام الصادق علیه السلام: کُلُوا الرُّمّانَ بِشَحمِهِ؛ فَإِنَّهُ یَدبَغُ المَعِدَةَ، و یَزیدُ فی الذِّهنِ.[25]

373. الکافی عن محمّد بن علیّ الهمدانی: إنَّ رَجُلًا کانَ عِندَ الرِّضا علیه السلام بِخُراسانَ، فَقُدِّمَت إلَیهِ مائِدَةٌ عَلَیها خَلٌّ و مِلحٌ، فَافتَتَحَ علیه السلام بِالخَلِّ فَقالَ الرَّجُلُ: جُعِلتُ فِداکَ! أمَرتَنا أن نَفتَتِحَ بِالمِلحِ؟!

فَقالَ: هذا مِثلُ هذا یَعنِی الخَلَّ و إنَّ الخَلَّ یَشُدُّ الذِّهنَ، و یَزیدُ فِی العَقلِ.[26]

راجع: ج 1، ص 252، ح 376.

2/ 4

ما یورِثُ الحِفظَ

أ الزَّبیبُ‏

374. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أدمَنَ أکلَ الزَّبیبَ عَلَى الرّیقِ، رُزِقَ الفَهمَ وَ الحِفظَ وَ الذِّهنَ، و نَقَصَ مِنَ البَلغَمِ.[27]

راجع: ج 2، ص 322 (خواصّ إدمان أکل الزبیب على الریق).

______________________________
(1) بحار الأنوار، ج 62، ص 271، ح 70 نقلًا عن کتاب الجنّة للکفعمی عن ابن مسعود.

(2) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 374، ح 1243، بحار الأنوار، ج 66، ص 177، ح 37.

(3) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.

(4) الکافی، ج 6، ص 354، ح 12 عن صالح بن عقبة، المحاسن، ج 2، ص 356، ح 2232، بحار الأنوار، ج 66، ص 160، ح 27.

(5) الکافی، ج 6، ص 329، ح 4، المحاسن، ج 2، ص 286، ح 1931، بحار الأنوار، ج 66، ص 303، ح 14.

(6) بحار الأنوار، ج 62، ص 271، ح 70 نقلًا عن کتاب الجنّة للکفعمی عن ابن مسعود.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 251

2/ 3 آنچه بر توان ذهن مى‏افزاید

369. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس ناشتا به خوردن مویز مداومت کند، فهم و حافظه و ذهن، روزى او مى‏شود و از بلغم وى، کاسته مى‏شود.

370. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بِه بخورید؛ چرا که ... ذهن را افزون مى‏کند.

371. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد کُندُر؛ چرا که ... عقل را افزون مى‏کند و ذهن را ذکاوت مى‏دهد.

372. امام صادق علیه السلام: انار را با پیه‏[28] آن بخورید؛ چرا که معده را مى‏پالاید و ذهن را افزون مى‏کند.

373. الکافى‏ به نقل از محمّد بن على همدانى: مردى در خراسان، نزد امام رضا علیه السلام بود. در این هنگام، نزد ایشان سفره‏اى گستردند که در آن، سرکه و نمک بود. امام علیه السلام با سرکه آغاز کرد. آن مرد گفت: فدایت شوم! به ما فرموده‏اى که با نمک، آغاز کنیم.

فرمود: «این، همانند آن (یعنى نمک) است. سرکه، ذهن را استحکام مى‏بخشد و عقل را افزون مى‏کند».

ر. ک: ج 1، ص 253، ح 376.

2/ 4 آنچه حافظه را تقویت مى‏کند

الف مویز

374. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس ناشتا بر خوردن مویز مداومت کند، فهم و حافظه و ذهن، روزى او مى‏شود و از بلغم وى، کاسته مى‏شود.

ر. ک: ج 2، ص 323 (خواصّ خوردن مویز در حالت ناشتا).

______________________________
(1) پیه انار، سپیده‏اى است که در درون انار است و دانه‏ها بر آن تعبیه شده‏اند (لغت‏نامه دهخدا).

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 252

ب العَسَلُ‏

375. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أرادَ الحِفظَ، فَلیَأکُلِ العَسَلَ.[29]

376. الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام: قالَ العالِمُ علیه السلام: فِی العَسَلِ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ. مَن لَعِقَ لعقَةَ عَسَلٍ عَلَى الرّیقِ یَقطَعُ البَلغَمَ، و یَحسِمُ الصَّفرَةَ، و یَمنَعُ المِرَّةَ السَّوداءَ، و یُصَفِّی الذِّهنَ، و یُجَوِّدُ الحِفظَ إذا کانَ مَعَ اللُّبانِ الذَّکَرِ.[30]

ج الکَرَفسُ‏

377. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الکَرَفسُ یَفتَحُ السُّدَدَ، و یُذَکِّی القَلبَ، و یَرِثُ الحِفظَ، و یَطرُدُ الجُنونَ وَ الجُذامَ وَ البَرَصَ وَ الجُبنَ.[31]

378. الدروس‏ فی بَیان فَوائِدِ الکَرَفسِ: رُوِیَ أنَّهُ یورِثُ الحِفظَ، و یُذَکِّی القَلبَ، و یَنفِی الجُنونَ وَ الجُذامَ وَ البَرَصَ.[32]

د الحِجامَةُ

379. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الحِجامَةُ تَزیدُ العَقلَ، و تَزیدُ الحافِظَ حِفظاً.[33]

______________________________
(1) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 358، ح 1167 عن أنس، طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 7، بحارالأنوار، ج 66، ص 290، ح 2؛ الفردوس، ج 3، ص 594، ح 5864 عن أنس.

(2) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام، ص 346، بحار الأنوار، ج 66، ص 293، ح 16.

(3) الفردوس، ج 5، ص 370، ح 8468 عن الإمام الحسین علیه السلام؛ مکارم الأخلاق، ج 1، ص 390، ح 1317 نحوه، بحار الأنوار، ج 66، ص 240.

(4) الدروس للشهید، ج 3، ص 44، بحار الأنوار، ج 66، ص 240، ح 2.

(5) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 174، ح 518، بحار الأنوار، ج 62، ص 126، ح 82؛ سنن ابن ماجة، ج 2، ص 1154، ح 3488، المستدرک على الصحیحین، ج 4، ص 234، ح 7479 کلاهما نحوه، الفردوس، ج 2، ص 154، ح 2781 کلّها عن ابن عمر.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 253

ب عسل‏

375. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس حافظه مى‏خواهد، عسل بخورد.

376. الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام: عالم (امام رضا علیه السلام) فرمود: «در عسل، درمان هر دردى است. هر کس ناشتا یک قاشق عسل بخورد، این عسل، بلغم را پایان مى‏دهد، صفرا را فرو مى‏نشانَد، مانع از تلخه سیاه (سودا) مى‏شود و ذهن را صفا مى‏بخشد، و اگر که همراه با کُندُر خورده شود، حافظه را نکو مى‏سازد».

ج کرفس‏

377. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کرفس، انسدادها را مى‏گشاید، دل را طراوت مى‏دهد، حافظه مى‏آورد و دیوانگى، جذام، پیسى و ترس را دور مى‏کند.

378. الدروس‏ در بیان فواید کرفس: روایت شده که کرفس، حافظه مى‏آورد، دل را طراوت مى‏دهد و دیوانگى، جذام و پیسى را دور مى‏کند.

د حِجامت‏

379. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حِجامت، عقل را افزون مى‏کند و بر قدرت حافظه مى‏افزاید.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 254

ه أسبابٌ اخرى لِتَقوِیَةِ الحافِظَةِ

380. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ یَزِدنَ فِی الحِفظِ و یَذهَبنَ بِالبَلغَمِ: قِراءَةُ القُرآنِ، وَ العَسَلُ، وَ اللُّبانُ.[34]

381. الإمام علیّ علیه السلام: ثَلاثٌ یُذهِبنَ البَلغَمَ و یَزِدن فِی الحِفظِ: السِّواکُ، وَ الصَّومُ، و قِراءَةُ القُرآنِ.[35]

راجع: ج 1، ص 256، ح 388.

2/ 5

ما یورِثُ النِّسیانَ‏

382. رسول اللّه صلى الله علیه و آله‏ مِن وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام: یا عَلِیُّ، تِسعَةُ أشیاءَ تورِثُ النِّسیانَ: أکلُ التُّفّاحِ الحامِضِ، و أکلُ الکُزبُرَةِ، وَ الجُبنِ، و سُؤرِ الفَأرَةِ، و قِراءَةُ کِتابَةِ القُبورِ، وَ المَشیُ بَینَ امرَأَتَینِ، و طَرحُ القَملَةِ، وَ الحِجامَةُ فی النُّقرَةِ، وَ البَولُ فِی الماءِ الرّاکِدِ.[36]

383. عنه صلى الله علیه و آله: عَشرُ خِصالٍ تورِثُ النِّسیانَ: أکلُ الجُبنِ، و أکلُ سُؤرِ الفَأرِ، و أکلُ‏

التُّفّاحِ الحامِضِ، وَ الجُلجُلانِ، وَ الحِجامَةُ فِی النُّقرَةِ، وَ المَشیُ بَینَ امَرأَتَینِ، وَ النَّظَرُ إلَى المَصلوبِ، وَ التَّعارُّ، [و] قِراءَةُ لَوحِ المَقابِرِ.[37]

______________________________
(1) صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، ص 231، ح 127 عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 38، ح 111 عن أحمد بن عامر الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، الدعوات، ص 151، ح 402، طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ج 66 عن فضالة بن إسماعیل عن الإمام الصادق عن أبیه علیهما السلام و کلّها عن الإمام علیّ علیه السلام، بحارالأنوار، ج 66، ص 290، ح 3 وص 444، ح 6.

(2) تهذیب الأحکام، ج 4، ص 191، ح 545 عن غیاث بن إبراهیم، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 119، ح 287 کلاهما عن الإمام الصادق عن أبیه علیهما السلام، بحار الأنوار، ج 76، ص 138 نقلًا عن کتاب اللباس لأبی النضر العیّاشی وص 320، ح 4.

(3) کتاب من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 361، ح 5762 عن حمّاد بن عمرو و أنس بن محمّد عن أبیه، مکارم الأخلاق، ج 2، ص 326، ح 2656، الخصال، ص 423، ح 23 عن أنس بن محمّد عن أبیه و کلّها عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام وص 422، ح 22 عن إبراهیم بن عبد الحمید عن الإمام الکاظم علیه السلام، الدعوات، ص 160، ح 443، بحار الأنوار، ج 66، ص 245، ح 2.

(4) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 295.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 255

ه سایر عوامل تقویت حافظه‏

380. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز، حافظه را افزون مى‏کند و بلغم را از میان مى‏بَرَد: قرائت قرآن، عسل و کُندُر.

381. امام على علیه السلام: سه چیز، بلغم را از میان مى‏بَرَد و حافظه را افزون مى‏کند: مسواک زدن، روزه گرفتن و قرائت قرآن.

ر. ک به: ج 1، ص 257، ح 388.

2/ 5 آنچه فراموشى مى‏آورد

382. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله‏ در سفارش‏هاى ایشان به على علیه السلام: اى على! هفت چیز است که فراموشى مى‏آورَد: خوردن سیب تُرش، خوردن گشنیز، پنیر و پس‏مانده موش، خواندن نوشته‏هاى روى قبر، راه رفتن میان دو زن، افکندن شپش، حجامت در گودىِ پسِ سر، و ادرار کردن در آب راکد.

383. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ده چیز، فراموشى مى‏آورَد: خوردن پنیر، خوردن پس‏مانده موش، خوردن سیب تُرش و گشنیز،[38] حجامت در گودى پسِ سر، راه رفتن میان دو زن، نگریستن به دار آویخته، بیدار خوابى، و خواندن سنگ قبرها.

______________________________
(1) جلجلان موجود در متن حدیث، به معناى کُنجد و گشنیز است؛ امّا به قرینه حدیث 387، در این جا به گشنیز ترجمه شد.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 256

384. الإمام الباقر علیه السلام: إنَّما قُصَّ الأَظفارُ؛ لِأنَّها مَقیلُ الشَّیطانِ، و مِنهُ یَکونُ النِّسیانُ.[39]

385. الإمام الرضا علیه السلام: الإِکثارُ مِن أکلِ لُحومِ الوَحشِ وَ البَقَرِ؛ یورِثُ تَیبیسَ العَقلِ و تَحییرَ الفَهم فی بحار الأنوار: «... تغیّر العقل و تحیّر الفهم». و تَلَبُّدَ[40] الذِّهنِ و کَثرَةَ النِّسیانِ.[41]

386. مکارم الأخلاق: فِی الحَدیثِ: إنَّ التُفّاحَ یورِثُ النِّسیانَ؛ و ذلِکَ لِأَنَّهُ یُوَلِّدُ فِی المَعِدَةِ لُزوجَةً.[42]

387. الإمام الکاظم علیه السلام: أکلُ التُّفّاحِ وَ الکُزبُرَةِ یورِثُ النِّسیانَ.[43]

2/ 6

ما یَنفَعُ لِدِفعِ النِّسیانِ‏

388. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: خَمسٌ یَذهَبنَ بِالنِّسیانِ و یَزِدنَ فِی الحِفظِ و یَذهَبنَ بِالبَلغَمِ: السِّواکُ، وَ الصِّیامُ، و قِراءَةُ القُرآنِ، وَ العَسَلُ، وَ اللُّبانُ.[44]

389. عنه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِاللُّبانِ؛ فَإِنَّهُ... یَزیدُ فی العَقلِ، و یُذَکِّی الذِّهنُ، و یَجلُو

البَصَرَ، و یُذهِبُ النِّسیانَ.[45]

______________________________
(1) الکافی، ج 6، ص 490، ح 6 عن أبی حمزة، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 154، ح 410، بحار الأنوار، ج 76، ص 123، ح 12.

(2) فی بحار الأنوار: «تبلّد»، و الظاهر أنّه الصواب. قال الطریحی: بَلُدَ الرجل فهو بَلید: إذا کان غیر ذکیّ ولا فطِن (مجمع البحرین: ج 1، ص 183).

(3) طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 29، بحار الأنوار، ج 62، ص 322.

(4) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 374، ح 1246، بحار الأنوار، ج 66، ص 177، ح 37.

(5) الکافی، ج 6، ص 367، ح 1 عن إبراهیم بن عبد الحمید، بحار الأنوار، ج 66، ص 245، ح 1.

(6) الفردوس، ج 2، ص 197، ح 2980 عن الإمام علیّ علیه السلام؛ بحارالأنوار، ج 66، ص 290، ح 2.

(7) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 257

384. امام باقر علیه السلام: کوتان کردنِ ناخن، از آن رو لازم است که پناهگاه شیطان است و فراموشى از آن پدید مى‏آید.

385. امام رضا علیه السلام: فراوان خوردنِ گوشت حیوان وحشى و گاو، خشکىِ عقل، سرگشتگىِ فهم، کُندى ذهن و فراوانىِ فراموشى مى‏آورَد.

386. مکارم الأخلاق: در حدیث است که سیب، فراموشى مى‏آورَد؛ چراکه در معده نوعى چسبندگى ایجاد مى‏کند.

387. امام کاظم علیه السلام: خوردن سیب و گشنیز، فراموشى مى‏آورد.

2/ 6 آنچه براى پیشگیرى از فراموشى، سودمند است‏

388. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پنج چیز، فراموشى را از میان مى‏بَرَد و بر حافظه مى‏افزاید و بلغم را نیز مى‏بَرَد: مسواک زدن، روزه گرفتن، قرائت قرآن، [و خوردن‏] عسل و کُندُر.

389. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد کُندُر؛ چرا که ... عقل را افزون مى‏کند، ذهن را ذکاوت مى‏دهد، چشم را جلا مى‏بخشد و فراموشى را از میان مى‏بَرَد.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 258

390. کنز العمّال عن عبد اللّه بن جعفر: جاءَ رَجُلٌ إلى عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام یَشتَکی إلَیهِ النِّسیانَ.

فَقالَ: عَلَیکَ بِاللُّبانِ؛ فَإِنَّهُ یُشَجِّعُ القَلبَ، و یُذهِبُ النِّسیانَ.[46]

391. الإمام الصادق علیه السلام: ثَلاثٌ یُذهِبنَ النِّسیانَ و یُحدِثنَ الذُّکرَ: قِراءَةُ القُرآنِ، وَ السِّواکُ، وَ الصِّیامُ.[47]

392. الإمام الرضا علیه السلام: مَن أرادَ أن یُقِلَّ نِسیانَهُ و یَکونَ حافِظاً، فَلیَأکُل فی کُلِّ یَومٍ ثَلاثَ قِطَعِ زَنجَبیلٍ مُرَبّىً بِالعَسَلِ، و یَصطَنِعُ‏[48] بِالخَردَلِ مَعَ طَعامِهِ فی کُلِّ یَومٍ.

و مَن أرادَ أن یَزیدَ فی عَقلِهِ، فلا یَخرُج کُلَّ یَومٍ حَتّى یَلوکَ عَلَى الرِّیقِ ثَلاثَ هَلیلَجاتٍ سودٍ مَعَ سُکَّرٍ طَبَرزَدٍ[49].[50]

2/ 7

ما یَشُدُّ العَصَبَ‏

أ أکلُ الزَّبیبِ‏

393. الاختصاص عن أبی هند الداریّ: اهِدیَ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله طَبَقٌ‏[51] مُغَطّىً،

فَکَشَفَ الغِطاءَ عَنهُ، ثُمَّ قالَ: کُلوا بِاسمِ اللّهِ، نِعمَ الطَّعامُ الزَّبیبُ؛ یَشُدُّ العَصَبَ ....[52]

______________________________
(1) کنز العمّال، ج 14، ص 186، ح 38318 نقلًا عن ابن السنی و أبی نعیم معاً فی الطبّ.

(2) دعائم الإسلام، ج 2، ص 137، ح 481، السرائر، ج 3، ص 142 و فیه «یحددن الفکر» بدل «یحدثن الذکر»، بحار الأنوار، ج 62، ص 266، ح 39 و ص 275، ح 72.

(3) فی بحار الأنوار: «یصطبغ» بدل «یصطنع».

(4) فی بحار الأنوار: «و من أراد أن یزید فی عقله یتناول کلّ یوم ثلاثْ هلیلجات بسکر ابلوچ».

(5) طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 36، بحار الأنوار، ج 62، ص 324.

(6) فی المصدر: «طبقاً» و التصویب من بحار الأنوار.

(7) الاختصاص، ص 124، بحار الأنوار، ج 66، ص 153، ح 11؛ تاریخ دمشق، ج 21، ص 60، ح 4724، کنز العمّال، ج 10، ص 41، ح 28266.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 259

390. کنز العمّال‏ به نقل از عبد اللّه بن جعفر: مردى نزد على بن ابى طالب علیه السلام آمد و از فراموشى، اظهار ناراحتى کرد. فرمود: «بر تو باد کُندُر، که دل را شجاعت مى‏بخشد و فراموشى را از میان مى‏بَرَد».

391. امام صادق علیه السلام: سه چیز، فراموشى را از میان مى‏بَرَد و حافظه به بار مى‏آورد: قرائت قرآن، مسواک زدن و روزه گرفتن.[53]

392. امام رضا علیه السلام: هر کس بخواهد فراموشى‏اش کم شود و داراى حافظه‏اى قوى شود، هر روز، سه قطعه زَنْجَبیل به عسل درآمیخته بخورد و در هر روز، با غذاى خویش، چیزى که با خَرْدَل‏[54] تهیه شده نیز میل کند. هر کس هم بخواهد عقل وى افزون شود، هیچ روزى از خانه بیرون نرود، مگر پس از آن که ناشتا، سه هلیله سیاه با شکر طَبَرزَد بِجَوَد.[55]

2/ 7 آنچه اعصاب را استحکام مى‏بخشد

الف خوردن مویز

393. الاختصاص‏ به نقل از ابو هند دارى: طَبَق روى پوشیده‏اى به پیامبر خدا اهدا کردند. پوشش را از آن برداشت و سپس فرمود: «به نام خدا بخورید.

مویز، چه نیکو خوراکى است، که اعصاب را استحکام مى‏بخشد! ...

______________________________
(1). در السرائر به جاى «حافظه به بار مى‏آورد»، عبارت «فکر را تیز مى‏کند» آمده است.

(2) خَردَل: گیاهى از تیره چلیپاییان (صلیبیان) که دو نوعِ سفید و سیاه دارد. برگ‏هایش شبیه برگ تُرُب، ولى کوچک‏تر از آن و داراى گل‏هاى زرد و دانه‏هاى ریز و قهوه‏اى و طعمِ تند است. دانه‏هاى آن را پس از کوبیدن در آب یا سرکه، خمیر مى‏کنند و با غذا، جهت تحریک اشتها تناول کنند. تخم سپندان، اسپندان، حب الرشاد (فرهنگ معین).

(3). در طبّ الإمام الرضا علیه السلام، بخش دوم روایت، چنین آمده است: «هر کس بخواهد عقل وى افزون شود، هر روز سه هلیله با شکر بلوچ بخورد».

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 260

394. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالزَّبیبِ؛ فَإِنَّهُ یَکشِفُ المِرَّةَ، و یَذهَبُ بِالبَلغَمِ، و یَشُدُّ العَصَبَ، و یَذهَبُ بِالإِعیاءِ، و یُحَسِّنُ الخُلُقَ، و یُطَیِّبُ النَّفسَ، و یَذهَبُ بِالغَمِّ.[56]

ب أکلُ لَحمِ الضَّأنِ بِاللَّبَنِ‏

395. الإمام الصادق علیه السلام: مَن أصابَهُ ضَعفٌ فی قَلبِهِ أو بَدَنِهِ فَلیَأکُل لَحمَ الضَّأنِ بِاللَّبَنِ؛ فَإِنَّهُ یُخرِجُ مِن أوصالِهِ کُلَّ داءٍ و غائِلَةٍ، و یُقَوّی جِسمَهُ و یَشُدُّ لِثَتَهُ.[57]

2/ 8

ما یُلَیِّنُ العَصَبَ‏

396. الإمام الرضا علیه السلام:... و مَنفَعَةُ الحَمّامِ تُؤَدّی إلَى الاعتِدالِ، و یُنَقِّی الدَّرَنَ، و یُلَیِّنُ العَصَبَ وَ العُروقَ، و یُقَوِّی الأَعضاءَ الکِبارَ، و یُذیبُ الفُضولَ وَ العُفوناتِ.[58]

______________________________
(1) الخصال، ص 344، ح 9 عن أحمد الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، روضة الواعظین، ص 340، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 380، ح 1272 نحوه و فیه «... و یصحّ الجسم و ...»، بحار الأنوار، ج 66، ص 151، ح 1؛ کنز العمّال، ج 10، ص 41، ح 28265 نقلًا عن أبی نعیم عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.

(2) طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ص 64 عن عبد الرحیم بن عبد المجید القصیر، المحاسن، ج 2، ص 259، ح 1819 عن عبد اللّه بن سنان و لیس فیه من «فإنّه یخرج ...»، بحار الأنوار، ج 76، ص 194، ح 9.

(3) طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 29، بحار الأنوار، ج 62، ص 322.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 261

394. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد مویز، چرا که تلخه را مى‏زداید، بلغم را مى‏بَرَد، پِى را استحکام مى‏دهد، رنجیدگى و خستگى را از میان بر مى‏دارد، خوى را خوش مى‏سازد، دل را پاک و پیراسته مى‏دارد و اندوه را مى‏بَرَد.

ب خوردن گوشت گوسفند همراه با شیر

395. امام صادق علیه السلام: هر کس به ضعفى در قلب یا بدن خویش گرفتار آمد، گوشت گوسفند همراه با شیر بخورد؛ چرا که این خوراک، هر درد و عارضه‏اى را از اندام وى بیرون مى‏بَرَد، تن او را تقویت مى‏کند و لثه‏هاى او را نیز استحکام مى‏دهد.

2/ 8 آنچه پِى را نرم مى‏کند

396. امام رضا علیه السلام: فایده حمّام کردن آن است که به اعتدال مى‏انجامد، چرک را مى‏زداید، پِى و رگ‏ها را نرم مى‏سازد، اندام‏هاى بزرگ را تقویت مى‏کند، و مواد زاید و عفونت‏ها را نیز ذوب مى‏کند.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 262

2/ 9

ما یَنفَعُ لِلصُّداعِ‏

أ غَسلُ الرَّأسِ بِالخَطمِیِ‏

397. الإمام الصادق علیه السلام: غَسلُ الرَّأسِ بِالخَطمِیِّ أمانٌ مِنَ الصُّداعِ.[59]

398. الإمام الکاظم علیه السلام: غَسلُ الرَّأسِ بِالخَطمِیِّ یَومَ الجُمُعَةِ مِنَ السُّنَّةِ، یُدِرُّ الرِّزقَ، و یَصرِفُ الفَقرَ، و یُحَسِّنُ الشَّعرَ وَ البَشَرَةَ، و هُوَ أمانٌ مِنَ الصُّداعِ.[60]

ب شُربُ الماءِ الفاتِرِ

399. الإمام الصادق علیه السلام: کانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله إذا أفطَرَ بَدَأَ بِحَلواءَ یُفطِرُ عَلَیها، فَإِن لَم یَجِد فَسُکَّرَةٍ أو تَمَراتٍ، فَإِذا أعوَزَ ذلِکَ کُلُّهُ فَماءٍ فاتِرٍ، و کانَ یَقولُ: یُنَقِّی المَعِدَةَ وَ الکَبِدَ... و یَذهَبُ بِالصُّداعِ.[61]

ج غَسلُ القَدَمَینِ بِالماءِ البارِدِ

400. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: غَسلُ القَدَمَینِ بِالماءِ البارِدِ عَقیبَ الخُروجِ مِنَ الحَمّامِ أمانٌ مِنَ الصُّداعِ.[62]

______________________________
(1) ثواب الأعمال، ص 36، ح 1 عن عمر بن یزید، بحار الأنوار، ج 76، ص 86، ح 1.

(2) الاصول الستّة عشر، ص 55، جامع الأحادیث للقمّی، ص 160 کلاهما عن زید النرسی، بحار الأنوار، ج 76، ص 88، ح 9 و ج 89، ص 356.

(3) الکافی، ج 4، ص 153، ح 4، المقنعة، ص 317 نحوه و کلاهما عن عبد اللّه بن مسکان، المصباح للکفعمی، ص 835.

(4) الأحکام النبویّة فی الصناعة الطبیّة، ج 2، ص 26، کنز العمّال، ج 10، ص 48، ح 28300 نقلًا عن أبی نعیم فی الطبّ عن أبی هریرة.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 263

2/ 9 آنچه براى سردرد، سودمند است‏

الف شستن سر با خَطْمى‏

397. امام صادق علیه السلام: شستن سر با خطمى، مایه ایمنى از سردرد است.

398. امام کاظم علیه السلام: شستن سر با خطمى در روز جمعه، از سنّت است، روزى را سرشار مى‏سازد، فقر را باز مى‏دارد، مو و پوست را نکو مى‏کند و مایه ایمنى از سردرد است.

ب نوشیدن آب نیمْ‏گرم (وِلَرم)

399. امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا به هنگام افطار، با حلوایى آغاز مى‏کرد و بدان، روزه مى‏گشود. اگر حلوا نمى‏یافت، با شکرینه‏اى دیگر یا چند دانه خرما؛ و اگر نیز یافت نمى‏شد، با آبِ نیمْ‏گرم. آن‏گاه مى‏فرمود: «این، معده و جگر را پاک مى‏کند ... و سردرد را از میان مى‏بَرَد».

ج شستن پاها با آب سرد

400. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شستن پاها با آب سرد پس از بیرون آمدن از حمّام، مایه ایمنى از سردرد است.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 264

د التَّدهینُ بِدُهنِ البَنَفسَجِ‏

401. الإمام الصادق علیه السلام: نِعمَ الدُّهنُ البَنَفسَجُ! لَیَذهَبُ بِالدّاءِ مِنَ الرَّأسِ وَ العَینَینِ، فَادَّهِنوا بِهِ.[63]

402. الکافی عن علیّ بن أسباط رفعه: دُهنُ الحاجِبَینِ بِالبَنَفسَجِ یَذهَبُ بِالصُّداعِ.[64]

ه الخِضابُ بِالحِنّاءِ

403. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الحِنّاءُ خِضابُ الإِسلامِ؛ یَزیدُ فی المُؤمِنِ عَمَلَهُ، و یَذهَبُ بِالصُّداعِ، و یُحِدُّ البَصَرَ، و یَزیدُ فی الوِقاعِ، و هُوَ سَیِّدُ الرَّیاحینِ فی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ.[65]

و السُّعوطُ

404. الإمام علیّ علیه السلام: المَضمَضَةُ وَ الاستِنشاقُ سُنَّةٌ و طَهورٌ لِلفَمِ وَ الأنَفِ، وَ السُّعوطُ مَصَحَّةٌ لِلرَّأسِ، و تَنقِیَةٌ لِلبَدَنِ و سائِرِ أوجاعِ الرَّأسِ.[66]

405. الإمام الصادق علیه السلام: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله کانَ إذَا اشتَکى رَأسَهُ استَعَطَ بِدُهنِ الجُلجُلانِ و هُوَ السِّمسِمُ.[67]

406. طبّ الأئمّة عن علیّ بن یقطین: کَتَبتُ إلى أبِی الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام: إنّی أجِدُ بَرداً

شَدیداً فی رَأسی، حَتّى إذا هَبَّت عَلَیَّ الرِّیاحُ کِدتُ أن یُغشى عَلَیَّ.

فَکَتَبَ إلَیَّ: عَلَیکَ بِسُعوطِ العَنبَرِ وَ الزَّنبَقِ بَعدَ الطَّعامِ، تُعافى مِنهُ بِإِذنِ اللّهِ جَلَّ جَلالُهُ.[68]

______________________________
(1) الکافی، ج 6، ص 521، ح 5 عن عبد الرحمن بن کثیر، بحار الأنوار، ج 62، ص 222، ح 6.

(2) الکافی، ج 6، ص 522، ح 9، بحار الأنوار، ج 62، ص 223، ح 9.

(3) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 10، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 189، ح 558 نحوه، بحار الأنوار، ج 62، ص 299؛ الفردوس، ج 2، ص 157، ح 2794 عن عقبة بن عامر نحوه.

(4) الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول، ص 101 نحوه، بحار الأنوار، ج 10، ص 90، ح 1.

(5) الکافی، ج 6، ص 524، ح 1 عن إسحاق بن عمّار، قرب الإسناد، ص 111، ح 383 عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه، بحار الأنوار، ج 16، ص 290، ح 153.

(6) طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ص 87، بحار الأنوار، ج 62، ص 143، ح 3.

دانشنامه احادیث پزشکى، ج‏1، ص: 265

د مالیدن روغن بنفشه‏

401. امام صادق علیه السلام: چه خوب روغنى است روغن بنفشه! درد را از سر و چشمان مى‏بَرَد. آن را به خود بمالید.

402. الکافى‏ به نقل از على بن اسباط، در حدیثى که سند آن را به معصوم رسانْد: مالیدن روغن بنفشه به ابروها، سردرد را از میان مى‏بَرَد.

ه خضاب کردن با حنا

403. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حنا، خضاب اسلام است؛ [ثواب‏] عمل مؤمن را مى‏افزاید، سردرد را از میان مى‏بَرَد، چشم را تیزبین مى‏کند، قدرت آمیزش را افزون مى‏سازد؛ و مهترِ گیاهانِ خوش‏بو در دنیا و آخرت است.

و استعمال انفیه‏

404. امام على علیه السلام: شستشوى دهان و بینى، سنّت و مایه پاکى دهان و بینى است و انفیه کردن، مایه سلامت سر و پاکسازى بدن و همه انواع سردرد است.

405. امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا، چون سردرد مى‏کرد، به روغن کُنجد، انفیه مى‏کرد.

406. طبّ الأئمة علیهم السلام‏ به نقل از على بن یقطین: به امام رضا علیه السلام نوشتم که در سرم، سردىِ شدیدى حس مى‏کنم، به گونه‏اى که چون بادى به من مى‏خورد،

چیزى نمى‏مانَد که از هوش بروم.

امام در پاسخ برایم چنین نوشت: «بر تو باد انفیه عنبر و زنبق، پس از غذا خوردن، تا به اذن خداوند جلّ جلاله عافیت یابى».

 



[1] ( 1) الکافی، ج 6، ص 344، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 309، ح 2028 و لیس فیه« الطری» و کلاهما عن محمّد بن عبد اللّه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 397، ح 1348 و فیه« کلوا الباقِلّى فإنّه یمخّخ ...»، بحار الأنوار، ج 66، ص 266، ح 3.

[2] ( 2) الکافی، ج 6، ص 519، ح 1 و ح 4 و فیه« یحسن» بدل« یسفر» و کلاهما عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام، الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام، تحف العقول، ص 100 نحوه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 111، ح 248 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار، ج 10، ص 90، ح 1.

[3] ( 1) الکافی، ج 6، ص 522، ح 8 عن محمّد بن سوقة، بحار الأنوار، ج 62، ص 223، ح 8.

[4] ( 2) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 174، ح 518، بحار الأنوار، ج 62، ص 126، ح 82؛ سنن ابن ماجة، ج 2، ص 1154، ح 3488، المستدرک على الصحیحین، ج 4، ص 234، ح 7479 کلاهما نحوه، الفردوس، ج 2، ص 154، ح 2781 کلّها عن ابن عمر.

[5] ( 3) الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول، ص 100 و فیه« تُصِحُّ» بدل« تُصَحِّحُ»، بحار الأنوار، ج 62، ص 114، ح 18.

[6] ( 4) الکافی، ج 6، ص 329، ح 5، المحاسن، ج 2، ص 283، ح 1915 کلاهما عن إسماعیل بن جابر، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 413، ح 1399، بحار الأنوار، ج 66، ص 398، ح 16.

[7] ( 5) الکافی، ج 6، ص 330، ح 9، المحاسن، ج 2، ص 285، ح 1927 کلاهما عن سماعة، بحار الأنوار، ج 66، ص 302، ح 11.

[8] ( 1) الکافی، ج 6، ص 367، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 322، ح 2088، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 391، ح 1321 و زاد فی ذیله« غیر أنّه ینثر ماء الظهر»، بحار الأنوار، ج 66، ص 241، ح 1.

[9] ( 2) الکافی، ج 6، ص 368، ح 2، بحار الأنوار، ج 66، ص 241، ح 4.

[10] ( 3) المحاسن، ج 2، ص 327، ح 2110، بحار الأنوار، ج 66، ص 217، ح 7.

[11] ( 4) ثواب الأعمال، ص 34، ح 3 عن یحیى أبی البلاد.

[12] ( 5) المحاسن، ج 2، ص 323، ح 2094 عن حمّاد بن زکریّا، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 390، ح 1314 و لیس فیه« فهی المکیسة» و کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار، ج 66، ص 234، ح 3.

[13] ( 6) شُعب الإیمان، ج 5، ص 102، ح 5947 عن عطاء، کنز العمّال، ج 10، ص 44، ح 28276.

[14] ( 1) سَداب: سذاب. سداب‏ها، دسته‏اى از تیره سدابیان‏اند و مهم‏ترین نوع آن، سداب کوهى است، داراى برگ‏هاى باریک و بسیار متعفّن که براى گریزاندن حشرات به‏کارمى‏رود. گیاهى دارویى مانند پودنه است که خوردن آن، دفع قوّت باه و مباشرت مردان و اسقاط حمل زنان مى‏کند. در یونانى آن را« فیجن» و در تنکابن و دیلم،« پیم» مى‏نامند( ر. ک: لغت‏نامه دهخدا).

[15] ( 1) دعائم الإسلام، ج 2، ص 113، ح 376، بحار الأنوار، ج 66، ص 229، ح 18 و فیه« یذکّی» مکان« یزکّی».

[16] ( 2) الخصال، ص 632، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول، ص 122، بحار الأنوار، ج 66، ص 225، ح 1.

[17] ( 3) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 11، بحار الأنوار، ج 62، ص 300.

[18] ( 4) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 423، ح 1439، بحارالأنوار، ج 66، ص 444، ح 8؛ الفردوس، ج 1، ص 101، ح 331 عن ابن عمر.

[19] ( 5) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.

[20] ( 6) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 423، ح 1442، بحار الأنوار، ج 66، ص 444، ح 8.

[21] ( 7) طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ص 139، بحار الأنوار، ج 66، ص 72، ح 68.

[22] ( 1) بحار الأنوار، ج 62، ص 271، ح 70 نقلًا عن کتاب الجنّة للکفعمی عن ابن مسعود.

[23] ( 2) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 374، ح 1243، بحار الأنوار، ج 66، ص 177، ح 37.

[24] ( 3) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.

[25] ( 4) الکافی، ج 6، ص 354، ح 12 عن صالح بن عقبة، المحاسن، ج 2، ص 356، ح 2232، بحار الأنوار، ج 66، ص 160، ح 27.

[26] ( 5) الکافی، ج 6، ص 329، ح 4، المحاسن، ج 2، ص 286، ح 1931، بحار الأنوار، ج 66، ص 303، ح 14.

[27] ( 6) بحار الأنوار، ج 62، ص 271، ح 70 نقلًا عن کتاب الجنّة للکفعمی عن ابن مسعود.

[28] ( 1) پیه انار، سپیده‏اى است که در درون انار است و دانه‏ها بر آن تعبیه شده‏اند( لغت‏نامه دهخدا).

[29] ( 1) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 358، ح 1167 عن أنس، طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 7، بحارالأنوار، ج 66، ص 290، ح 2؛ الفردوس، ج 3، ص 594، ح 5864 عن أنس.

[30] ( 2) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام، ص 346، بحار الأنوار، ج 66، ص 293، ح 16.

[31] ( 3) الفردوس، ج 5، ص 370، ح 8468 عن الإمام الحسین علیه السلام؛ مکارم الأخلاق، ج 1، ص 390، ح 1317 نحوه، بحار الأنوار، ج 66، ص 240.

[32] ( 4) الدروس للشهید، ج 3، ص 44، بحار الأنوار، ج 66، ص 240، ح 2.

[33] ( 5) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 174، ح 518، بحار الأنوار، ج 62، ص 126، ح 82؛ سنن ابن ماجة، ج 2، ص 1154، ح 3488، المستدرک على الصحیحین، ج 4، ص 234، ح 7479 کلاهما نحوه، الفردوس، ج 2، ص 154، ح 2781 کلّها عن ابن عمر.

[34] ( 1) صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، ص 231، ح 127 عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 38، ح 111 عن أحمد بن عامر الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، الدعوات، ص 151، ح 402، طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ج 66 عن فضالة بن إسماعیل عن الإمام الصادق عن أبیه علیهما السلام و کلّها عن الإمام علیّ علیه السلام، بحارالأنوار، ج 66، ص 290، ح 3 وص 444، ح 6.

[35] ( 2) تهذیب الأحکام، ج 4، ص 191، ح 545 عن غیاث بن إبراهیم، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 119، ح 287 کلاهما عن الإمام الصادق عن أبیه علیهما السلام، بحار الأنوار، ج 76، ص 138 نقلًا عن کتاب اللباس لأبی النضر العیّاشی وص 320، ح 4.

[36] ( 3) کتاب من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 361، ح 5762 عن حمّاد بن عمرو و أنس بن محمّد عن أبیه، مکارم الأخلاق، ج 2، ص 326، ح 2656، الخصال، ص 423، ح 23 عن أنس بن محمّد عن أبیه و کلّها عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام وص 422، ح 22 عن إبراهیم بن عبد الحمید عن الإمام الکاظم علیه السلام، الدعوات، ص 160، ح 443، بحار الأنوار، ج 66، ص 245، ح 2.

[37] ( 4) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 295.

[38] ( 1) جلجلان موجود در متن حدیث، به معناى کُنجد و گشنیز است؛ امّا به قرینه حدیث 387، در این جا به گشنیز ترجمه شد.

[39] ( 1) الکافی، ج 6، ص 490، ح 6 عن أبی حمزة، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 154، ح 410، بحار الأنوار، ج 76، ص 123، ح 12.

[40] ( 2) فی بحار الأنوار:« تبلّد»، و الظاهر أنّه الصواب. قال الطریحی: بَلُدَ الرجل فهو بَلید: إذا کان غیر ذکیّ ولا فطِن( مجمع البحرین: ج 1، ص 183).

[41] ( 3) طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 29، بحار الأنوار، ج 62، ص 322.

[42] ( 4) مکارم الأخلاق، ج 1، ص 374، ح 1246، بحار الأنوار، ج 66، ص 177، ح 37.

[43] ( 5) الکافی، ج 6، ص 367، ح 1 عن إبراهیم بن عبد الحمید، بحار الأنوار، ج 66، ص 245، ح 1.

[44] ( 6) الفردوس، ج 2، ص 197، ح 2980 عن الإمام علیّ علیه السلام؛ بحارالأنوار، ج 66، ص 290، ح 2.

[45] ( 7) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 6، بحار الأنوار، ج 62، ص 294.

[46] ( 1) کنز العمّال، ج 14، ص 186، ح 38318 نقلًا عن ابن السنی و أبی نعیم معاً فی الطبّ.

[47] ( 2) دعائم الإسلام، ج 2، ص 137، ح 481، السرائر، ج 3، ص 142 و فیه« یحددن الفکر» بدل« یحدثن الذکر»، بحار الأنوار، ج 62، ص 266، ح 39 و ص 275، ح 72.

[48] ( 3) فی بحار الأنوار:« یصطبغ» بدل« یصطنع».

[49] ( 4) فی بحار الأنوار:« و من أراد أن یزید فی عقله یتناول کلّ یوم ثلاثْ هلیلجات بسکر ابلوچ».

[50] ( 5) طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 36، بحار الأنوار، ج 62، ص 324.

[51] ( 6) فی المصدر:« طبقاً» و التصویب من بحار الأنوار.

[52] ( 7) الاختصاص، ص 124، بحار الأنوار، ج 66، ص 153، ح 11؛ تاریخ دمشق، ج 21، ص 60، ح 4724، کنز العمّال، ج 10، ص 41، ح 28266.

[53] ( 1). در السرائر به جاى« حافظه به بار مى‏آورد»، عبارت« فکر را تیز مى‏کند» آمده است.

[54] ( 2) خَردَل: گیاهى از تیره چلیپاییان( صلیبیان) که دو نوعِ سفید و سیاه دارد. برگ‏هایش شبیه برگ تُرُب، ولى کوچک‏تر از آن و داراى گل‏هاى زرد و دانه‏هاى ریز و قهوه‏اى و طعمِ تند است. دانه‏هاى آن را پس از کوبیدن در آب یا سرکه، خمیر مى‏کنند و با غذا، جهت تحریک اشتها تناول کنند. تخم سپندان، اسپندان، حب الرشاد( فرهنگ معین).

[55] ( 3). در طبّ الإمام الرضا علیه السلام، بخش دوم روایت، چنین آمده است:« هر کس بخواهد عقل وى افزون شود، هر روز سه هلیله با شکر بلوچ بخورد».

[56] ( 1) الخصال، ص 344، ح 9 عن أحمد الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، روضة الواعظین، ص 340، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 380، ح 1272 نحوه و فیه« ... و یصحّ الجسم و ...»، بحار الأنوار، ج 66، ص 151، ح 1؛ کنز العمّال، ج 10، ص 41، ح 28265 نقلًا عن أبی نعیم عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.

[57] ( 2) طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ص 64 عن عبد الرحیم بن عبد المجید القصیر، المحاسن، ج 2، ص 259، ح 1819 عن عبد اللّه بن سنان و لیس فیه من« فإنّه یخرج ...»، بحار الأنوار، ج 76، ص 194، ح 9.

[58] ( 3) طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 29، بحار الأنوار، ج 62، ص 322.

[59] ( 1) ثواب الأعمال، ص 36، ح 1 عن عمر بن یزید، بحار الأنوار، ج 76، ص 86، ح 1.

[60] ( 2) الاصول الستّة عشر، ص 55، جامع الأحادیث للقمّی، ص 160 کلاهما عن زید النرسی، بحار الأنوار، ج 76، ص 88، ح 9 و ج 89، ص 356.

[61] ( 3) الکافی، ج 4، ص 153، ح 4، المقنعة، ص 317 نحوه و کلاهما عن عبد اللّه بن مسکان، المصباح للکفعمی، ص 835.

[62] ( 4) الأحکام النبویّة فی الصناعة الطبیّة، ج 2، ص 26، کنز العمّال، ج 10، ص 48، ح 28300 نقلًا عن أبی نعیم فی الطبّ عن أبی هریرة.

[63] ( 1) الکافی، ج 6، ص 521، ح 5 عن عبد الرحمن بن کثیر، بحار الأنوار، ج 62، ص 222، ح 6.

[64] ( 2) الکافی، ج 6، ص 522، ح 9، بحار الأنوار، ج 62، ص 223، ح 9.

[65] ( 3) طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 10، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 189، ح 558 نحوه، بحار الأنوار، ج 62، ص 299؛ الفردوس، ج 2، ص 157، ح 2794 عن عقبة بن عامر نحوه.

[66] ( 4) الخصال، ص 611، ح 10 عن أبی بصیر و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول، ص 101 نحوه، بحار الأنوار، ج 10، ص 90، ح 1.

[67] ( 5) الکافی، ج 6، ص 524، ح 1 عن إسحاق بن عمّار، قرب الإسناد، ص 111، ح 383 عن الإمام الباقر علیه السلام نحوه، بحار الأنوار، ج 16، ص 290، ح 153.

[68] ( 6) طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ص 87، بحار الأنوار، ج 62، ص 143، ح 3.


دسته ها :
X