سردرد و میگرن
نمونه مطالب : طب سینا
در ادامه مطلب ................................
سردرد و میگرن
نمونه مطالب : طب سینا
طب خسروی
میگرن
سردرد میگرن را ناشى از تغییرات عروقى مىدانند. به این صورت که در مقدمه امر یک حمله زود گذر، انقباض شریانى در منطقه مغز، مننژ و خارج جمجمه رخ مىدهد که مقارن با مرحله ابتدائى هشدار دهنده میگرن و عامل اختلالات بینائى و سایر علائم مقدماتى حمله است و پس از آن یک مرحله استاع عروق جمجمه مخصوصاً شریان کاروتید خارجى عارض مىشود و افزایش دامنه نوسانات نبض عروقى را عامل طبیعت ضربانى سردرد مىدانند. در این مرحله عروق به صورت لولههاى سخت و مقاوم به حالت اتساع پیوسته، باقى مىمانند و سردرد وارد مرحله استقرار و پیوسته خود مىشود.
علاوه بر این یک مرحله انقباض عضلانى همراه با درد نیز قائلند که متعاقب مرحله دوم عارض مىشود. میگرن اکثر اوقات از دوران کودکى شروع مىشود و حدوداً نیمى از بیماران، شروع حملات میگرن را در سنین کمتر از 15 سالگى ذکر مىکنند. حملات، صورت مشخص و اختصاصى دارد و به صورت سردردهاى موقت، همراه با اختلالات گوارشى یا علائم بینائى (تهوع، استفراغ، پریدن جرقه جلوى چشم، نیم کورى، تیرگى دید) ظاهر مىشود.
میگرن بیماریى است که با سردردهاى مداوم و سخت مشخص مىشود و غالباً با
______________________________
(1)-/ دکتر سید فاضل موسوى.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج10، ص: 81
شکلهاى زودگذرى در جریان خون مغزى و استفراغ همراه است. این بیمارى بیشتر در زنان دیده مىشود. همچنین ممکن است ارثى باشد.
حملات میگرن بیشتر صبحها شروع شده و علائم اولیه آن عبارت از تار شدن دید یا ظهور نقاط رنگى در خطوط جلوى چشم است. چنین اشکالات بینائى، فقط نیمى از صحنه بینائى را مختلط مىسازد. این اختلالات معلول انقباضات شاخههایى از سرخرگ تغذیه کننده مغزى مىباشد که به تدریج تمام آن را دربر مىگیرد. این امر به دلیل انبساط بیش از حد مویرگهایى است که در ابتدا منقبض شده بودند. علت ایجاد حالت زق زق، تلمبه خوردن خون، در طول مویرگهاست. حملات سردرد چند ساعتى به طول انجامیده و پس از خوابیدن بهبود مىیابد. بعضى وقتى یک سردرد خیلى شدید مىتواند 2 تا 3 روز به طول بیانجامد. متوقف ساختن حمله پس از شروع خیلى سخت است، بنابراین اولین راه معالجه جلوگیرى از وقوع سردرد به وسیله تجویز روزانه داروهاى حاوى ارگوتامین است که باعث انقباض مویرگهاى مغز مىشود.
بیمار باید مدتى حتى الامکان سعى کند در یک اتاق خالى و تاریک دراز کشیده و حد اقل یکى دو ساعت بخوابد. مسأله زمینه روانى قبلى میگرن، امروزه شدیداً مورد توجه است در این صورت کمکهاى روان پزشکى براى حل مشکلات مىتواند کمک بزرگى به درمان میگرن کند.[1]
تجربیات نشان داده است که علت موضعى میگرن انبساط عروق کاسه سر مىباشد در مرحله قبل از شروع درد، عروق کاسه سر منقبض مىشوند و بدن انسان براى رفع این انقباض مادهاى ترشح مىکند به نام (نوروکینین). با در نظر گرفتن این موضوع دکتر فریدمان داروهاى منقبض کننده عروق را براى درمان میگرن برگزیده است.
آخرین نتیجهاى که به دست آوردهاند یکى از علل و شاید مهمترین علت ایجاد میگرن نارسائى کبد است. چرا که مصرف غذاهاى ناسالم در ایجاد آن تأثیر دارد.[2]
______________________________
(1)-/ راهنماى پزشکى خانواده، ص 359.
(2)-/ مجموعه داستانهاى پزشکى خانواده، ص 92- 91.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج10، ص: 82
درمان پزشکى:
هر وقت درد شروع شود مریض را در یک اطاق تاریک بخوابانند و این نسخهها را به مریض بخورانند:
1- کافئین سیترت 5/ 1 گرم، سدیم سالیسلات 10 گرم.
2- آرگوتامین تارتارت 2 میلى گرم صبح و شب.
3- لومینال 5/ 0 گرم روزى سه مرتبه.
4- آسپرین 5 گرم، فیناسیتین دو گرم، کافئین 2 گرم هنگام درد شد.
اگر جگر و طحال مریض خراب هست آن را با ادویه مناسب علاج کنند و از شراب و چاى و قهوه و کباب پرهیز نمایند. تزریق سوزن آرگوتامین تارتارت 14 گرم زیر پوست نافع مىباشد.
درد شقیقه عموماً در سن 15 تا 25 سالگى اتفاق مىافتد و در این درد رگهاى مغز انسان گشاد مىشود و مقدار خون بیشتر از حد مقرر به دماغ مىرسد.
این مرض بیشتر موروثى مىباشد. بعضى اشخاص درد شقیقه و درد صرع را با هم دارند. دل بهم خوردگى و قى نیز همراه با درد مىباشد. از اسباب این مرض، فشارخون، خرابى نظر، خستگى، ضعف و نسبت به مردها؛ در زنها این مرض بیشتر مىشود. زکام کهنه و قبض دائمى شکم نیز از اسباب این مرض مىباشد. داروئى که خواص بسیار خوب در معالجه میگرن همراه با سردى دارد، به قرار زیر است:
یک درهم جندبیدستر به همان مقدار فرفیون و یک قیراط مشک را در یک ظرف روغن سوسن یا روغن زیتون یا روغن کنجد هر کدام که در دسترس بود حل کرده و در گوش طرف دردناک یا در هر دو گوش مىچکانند که در موارد سردرد مزمن و سخت این درمان سودمند است.
براى معالجه سردرد همراه با باد غلیظ، بخور تخم رازیانه یا برگ رازیانه خشک یا تخم پنج انگشت مفید است یا روغن بادام تلخ در گوش و بینى چکانده شود یا با خردل و
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج10، ص: 83
آبکامه غرغره شود، نافع مىباشد.
گل ختمى را در سرکه زده و روى سر گذاشته شود که براى سرگیجه و میگرن مفید است.
از مواد لطیف کننده (ملطفات) که خون را گرم و بخارهاى غلیظ را آرام کرده مانند آب نخود با روغن زیتون و زیره و شبت و سرخ کردنیها (قلیلهها) با روغن زیتون و مطنجنها با آبکامه مفید است و از خوردن گوشت سفت و آش حلیم و کاچىها خوددارى کرده و از زیادهروى در غذا خوردن اجتناب ورزیده و نباید بلافاصله بعد از غذا بخوابد.[3]
[1] ( 1)-/ راهنماى پزشکى خانواده، ص 359.
[2] ( 2)-/ مجموعه داستانهاى پزشکى خانواده، ص 92- 91.
[3] ( 1)-/ مطنجن: متنجان خورش مرکب از کشمش و قیسى و گردو و رب انار و گوشت مرغابى و گاه خرما است.
اما از نظر شدت و ضعف
سردرد سه نوع است:
سردرد شدید، سردرد متوسط، سردرد سبک یا ضعیف.
سردرد گاهى چنان شدت پیدا مىکند که انسان مىخواهد سرش را به در و دیوار بکوبد و آرزو مىکند که از هوش برود تا بتواند این سردرد را تحمل کند. گاهى سردرد خفیف و تحمل آن آسان است و این سردرد هم دو حالت دارد گاهى زودگذر است و گاهى پاینده و دیرگذر مىباشد.
افرادى که مغز ضعیف و ناتوان دارند بیشتر دچار سردرد مىشوند و گاهى مغز سر بحدى حساس مىشود که با جزئى تحرکى چه عصبى باشد یا گوارشى یا تحریکى دیگر، مغز متأثر مىشود و سردرد عارض مىشود.
گاهى سردرد معده را هم تحت تأثیر قرار مىدهد و باعث تهوع و استفراغ مىگردد و گاه برعکس معده سر را تحت تأثیر قرار مىدهد و بخارات معده از طریق شریانها به سر رسیده و باعث سردرد مىشوند.
بعضى سردردها موسمى هستند مثلا سردردهاى سرد مزاج بیشتر در فصل پائیز و زمستان شدت مىیابند و سالى که داراى تابستانى خشک و کم باران و برعکس پائیزىتر و پرباران باشد سردردهاى سرد مزاج در این سال زیادتر خواهند بود در مقابل سردردهاى گرم مزاج در فصول گرم شدت بیشترى دارند.
عواملى که باعث سردرد مىشوند ممکن است عوامل خارجى باشند یا عواملى از داخل مغز را تحت تأثیر قرار داده و ایجاد سردرد نمایند. عواملى که از خارج اسباب سردرد مىشوند عبارتند از ضربه خوردن مغز، برخورد گرما یا سرما به جمجمه، برخورد بعضى مواد شیمیایى، تحریک حس بویایى بوسیله بعضى عطرها یا بوهاى تند و ناخوش، برخورد بعضى اشعه کیهانى یا مواد رادیو آکتیو به سر ...
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 29
عواملى که از داخل سبب سردرد مىشوند مانند سرد مزاج شدن مغز سر یا برعکس غلبه حرارت داخلى بر سر یعنى گرم مزاج شدن آن، گاهى تجمع بخارات در گوش یا در اطراف بینى و قسمت جلوى سر که اینگونه سردردها با داروهاى عطسهآور مداوا مىگردند، گاهى تجمع مواد رطوبى در مغز یا پردههاى مغز یا تجمع مواد صفراوى یا غلبه خون اسباب سردرد مىشود، گاهى پیدایش ورم یا غده در مغز یا در پردههاى مغز که این غده ممکن است خوشخیم یا بدخیم باشد که اگر بدخیم باشد علاجش با عمل جراحى و بیرون آوردن است یا بوسیله اشعهاى مىتوان سلولهاى بدخیم را سر جاى خود از بین برد ولى اگر غده خوشخیم باشد اگر گرم مزاج باشد ایجاد بیمارى سرسام مىکند که در بحث سرسام شرح داده شده است و اگر سرد مزاج باشد علائم دیگرى دارد مانند افتادن و از هوش رفتن بدون آنکه درد شدیدى در سر وجود داشته باشد، ولى اگر افتادن و از هوش رفتن با درد شدید همراه باشد معمولا غده مغزى گرم مزاج مىباشد، گاه سردردى که اسباب و علت آن درونى است ممکن است در اثر غلبه صفرا و مواد صفراوى باشد در این صورت علامت آن خشکى بینى، کم خوابى، عطش، زردى رنگ رخسار و زردى و تیرگى بول و گاه تلخى دهان و سرگیجه مىباشد.در مقابل اگر مادهاى که اسباب سردرد شده سرد مزاج باشد همانطوریکه قبلا اشاره شد از روى رنگ ادرار و حجم ادرار و طعم دهان و سایر علامات سرد مزاجى مشخص مىشود و هنگامى که سردرد در اثر امتلاء و پرى دستگاه گوارش باشد علامت آن سنگینى سر و بىاشتهائى و تنبلى و خوابآلودگى مىباشد. کسى که بر اثر برخورد سرما بسرش دچار سردرد شده بهتر است که اولا مزاج خود را نرم بدارد حتى اگر با تنقیه هم شده نگذارد که در حال یبوست بماند و سر را در هواى ملایم نگهدارد که سرد نباشد لکن خیلى زیاد هم نباید سر را گرم کنند چون بافتهاى مغز که از سرما آسیب دیدهاند اگر بسرعت گرم شوند و حرارت زیاد باشد آسیبى بزرگتر از آسیب اول خواهند دید، این افراد باید حرکات ورزشى سنگین نکنند و جنبش زیاد هم نداشته باشند، مشروبات الکلى نخورند و هرگز جایش (جایشان) سرد نباشد، در هواى اتاق بخور مرزنگوش بدهند و روغنهاى گرم مزاج در بینى بچکانند، اگر بیمار تب داشته باشد غذاها و داروهاى گرم مزاج باو ندهند تا تب اضافه نشود لکن اگر تب نداشته باشد مىتوان از منضجهاى گرم مزاج مانند تخم کرفس، رازیانه، انسیون، ریشه شیرین بیان پوست گرفته را بجوشانند و از آب صاف شده چند نوبت به بیمار بدهند.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 30
افرادى که پس از جماع به سردرد مبتلا مىشوند معمولا سرد مزاج مىباشند و بنیه ضعیف دارند در اینان امتلاء گوارشى و بخارات معده نیز موجود است این افراد باید ابتدا به تخلیه دستگاه گوارش از مواد زائد بپردازند سپس از داروها و غذاهاى مقوى استفاده کنند، ورزش کنند و جماع کمتر کنند بخصوص در شکم گرسنه هرگز جماع نکنند.گاه سردرد بحرانى مىباشد اگر در این حالت مزاج بیمار پر باشد و حال تهوع داشته باشد گاه لبهاى بیمار پرش دارند و سرگیجه و سنگینى سر احساس مىشود درصورتىکه بیمار مبتلا به زخم معده نباشد داروهاى قىآور باید تجویز نمود مانند سکنجبین گرم کرده یا داروهاى قىآور دیگر تا معده بیمار تخلیه شود و سردرد ساکت گردد و لکن اگر سردرد بحرانى علت و اسباب دیگرى داشته باشد باید علت و اسباب را جستجو نمود سپس به رفع آن پرداخت. در مشارکت معده و مغز براى بوجود آمدن سردرد تجمع بخارات در معده یا در اثر تجمع اخلاط در معده یا در اثر ضعف و ناتوانى دستگاه گوارش در انجام اعمال مربوط بخود ایجاد سردرد مىشود در این بیماران باید مشکلات دستگاه گوارش حل شوند تا مشارکت مغز و دستگاه گوارش در بروز سردرد از بین برود و سردرد زایل گردد.
-------------------------------------------------------------
طب سنتی خسروی
درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى
و مواد طبیعى، ص: 25
چیزهایى که پزشک باید هنگام معاینه بیمار در نظر بگیرد:
1- تشخیص نوع بیمارى
2- مدت زمان یا ایام بیمارى
3- اگر بیمار زن باشد پرسش شود آیا حامله است یا بچه شیرده یا هیچکدام؟
4- شغل بیمار، چون بسیارى از بیماریها مربوط به شغل بیمار است مانند نفس تنگههائى که در کارگران معدن یا کارگران کورهها مشاهده مىشود.
5- سن بیمار
6- در نظر گرفتن مقدار قدرت جسمانى و روانى بیمار
7- در نظر گرفتن رنگ و رخسار بیمار
8- در نظر گرفتن بیماریهاى فامیلى که در بعضى خانوادهها مشاهده مىشود
9- یبوست یا نرمى مزاج بیمار
10- مشاهده زبان بیمار که نمایانگر عوارض بعضى بیمارىهاى گوارشى یا کبدى است
11- رنگ ادرار و حالات مختلف آن مانند تکرر ادرار- سلسل البول- تقطیر البول و ...
12- طعم دهان بیمار مثلا اگر دهان تلخ باشد علامت وجود صفراى زیادى در خون مىباشد.
13- کیفیت حرکات نبض که از روى کیفیت و کمیّت ضربان نبض مىتوان به بسیارى از بیماریها پى برد
14- نحوه تکلم بیمار
15- تشخیص مزاج بیمار که گرم است یا سرد یا انواع دیگر
---------------------------------------------------
سردرد
سردرد اقسام مختلف دارد و هر قسمت از سر، که درد داشته باشد دلیل بر بیمارى خاصى است که همه در کتاب طب سنتى سینا شرح داده شده است لکن در این کتاب به چند مطلب اشاره مىشود
سردرد پیوسته یا مستمر یا غیر منقطع: هنگامى که سردرد در هر قسمتى از سر که باشد بلا انقطاع شد معمولا از حرارت است و لازم است که از داروهاى سرد مزاج و زالو و مسهلهاى سرد مزاج استفاده شود.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 26
نسخه:
جوانى به مطب مراجعه کرده اظهار مىدارد که مدت یک سال است بطور مداوم سرش درد مىکند و غیر از مواقعى که در عالم خواب است بقیه مواقع جلو سر و پیشانىاش درد دارد و در برخورد گرما به سردرد بیشتر مىشود. چون درد دائمى است و در گرما شدت مىیابد و دوره معینى هم ندارد معلوم مىشود که مزاج بیمار گرم است. دستور داده شد که ابتدا سه عدد زالو در جلو سر انداخته شود، گرد کافور با سرکه بمالند در محل درد، از خوردن غذاهاى گرم مزاج و ادویهجات و رفتن در زیر آفتاب پرهیز کنند، روز اول منضج سرد مزاج مانند گل بنفشه، عناب، سپستان، تخم کاهو، تخم گشنیز، تخم خرفه را بجوشانند یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند روز دوم و سوم مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کرده صبح ناشتا بخورند و پرهیز غذایى آن روز را انجام دهند، چون درد شدید است و گاه براى بیمار تب عارض مىشود مىتوانند گل بنفشه را پودر کرده و عصرها با قدرى شربت سکنجبین یا آب انار بخورند از روز چهارم مىتوان از معجون اطریفل گشنیزى استفاده نمود و در غیر این صورت مىتوان پودر گشنیز را در دهان ریخته قدرى آب از بالاى آن بخورند یا با آب میوه سرد مزاج یا آب خنک مخلوط کرده صبح و عصر میل کنند تا سردرد قطع شود بعلاوه براى اینگونه افراد بخور سرکه یا بخور تخم گشنیز و قهوه نیز مفید بوده و انداختن زالو هم در پشت گوش افرادى که سردرد مستمر دارند مفید است و داروهاى عطسهآور سرد مزاج هم سردرد را تسکین مىدهد.
بیمار دوم- مردى به مطب مراجعه نموده و اظهار مىدارد که ماهى یکبار سردرد مىگیرد هربار که سردردش شروع مىشود مدت یک هفته ادامه پیدا مىکند و چنانچه وارد محلى شود که هواى آلوده به دود و گرد و غبار دارد سردردش شروع مىشود و ادکلن و عطرهاى خارجى نیز همین اثر را دارند سایر علائم و حالات بیمار بررسى شد معلوم شد که بیمار مزاجش گرم است. داروهائیکه تجویز شد و بیمار بهبودى حاصل نمود عبارتند از:
روز اول گل بنفشه تخم کاهو عناب تخم حرفه را بجوشاند و یک لیوان از آب صاف شده صبح و یک لیوان عصر بخورد.
روز دوم مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کرده صبح ناشتا بخورند و در این روز دستورات مربوط به خوردن مسهل را رعایت کنند تقریبا پانزده گرم از فلسهاى داخل میوه فلوس را در حدود 5/ 1 لیوان آب داغ حل کرده میل کنند درصورتىکه سردرد شدید شود مىتوانند بخور سرکه یا بخور پودر گشنیز به بینى بدهند و انفیه در بینى بکشند تا بیمار عطسه کند.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 27
گاه مشاهده مىشود که سردردهاى دورهاى بین حرارت و رطوبت مزاج اشتباه مىشوند و سردرد علائم دو مزاج را دارد در این صورت علائم غالب را باید در نظر گرفت و اگر با داروهاى معمولى سردردهاى دورهاى مداوا نشوند باید به بیمار پس از مصرف منضج و مسهل مربوطه گنهگنه داده شود.
اقسام سردرد
سردرد گاهى مستقل و گاهى مربوط به یک بیمارى دیگر مىباشد مانند سردردى که هنگام سرماخوردگى عارض مىگردد.
سردرد انواع مختلف دارد و در مزاجهاى مختلف سردرد و محل درد فرق مىکند و آثار و علائم مخصوص به خود را دارد.
سردرد پیوسته یا غیر منقطع یا مستمر- سردردهائى که بطور پیوسته ادامه دارند و قطع و وصل نمىشوند و ممکن است روزها یا هفتهها ادامه داشته باشند معمولا گرم مزاج بوده و از حرارت مزاج مىباشند اینگونه سردردها داراى علائم زیر مىباشند.
1- درد بیشتر مواقع در بالاى سر و در محل استخوان آهیانه مىباشد
2- سردرد گاهى با حال تهوع همراه است که در این صورت بیمار مشکل صفراوى هم دارد
3- رنگ ادرار زرد زعفرانى و یا قرمز مىشود
4- دهان معمولا تلخ مىگردد که این نیز از علائم غلبه صفرا در خون است
5- دهان معمولا خشک مىشود و این علامت حرارت مزاج است
6- مریض در بدن احساس حرارت مىکند
7- در بعضى از این افراد غلبه خون یا غلظت خون هم وجود دارد
اقسام سردرد برابر نظر ابن سینا
1- سردرد موقت- مانند سردردى که در اثر خمارى در معتادان بوجود مىآید که با رفع خمارى بهبود حاصل مىکند یا سردرد ناشى از خوردن بعضى مواد غذائى یا ترکیبات دارویى مانند سردرد ناشى از خوردن سیر و فلفل در افراد گرم مزاج.
2- سردرد پایدار- این سردرد با یک بیمارى آمده و عارض انسان شده اما پس از بهبود آن بیمارى سردرد باقىمانده و از بدن خارج نشده است.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 28
مثلا گاهى پس از بهبودى تبهاى دشوار و گرم مزاج سردرد مىماند و زایل نمىشود این سردردها باید زودتر مداوا گردند چون ممکن است بدنبال این سردرد بیماریهائى از قبیل خوابآلودگى، سکتههاى مغزى، جنون، سستى و فرورفتن چشمها یا ثقل سامعه و یا عوارضى دیگر باقى بمانند. (این نوع سردرد در سردردهاى مستمر شرح داده شده است.
سردرد برحسب قسمتى را که از جمجمه مىگیرد متفاوت است و بر چند نوع مىباشد گاهى یک نیم از سر را مىگیرد که آن را صداع یکطرفه گویند. گاهى پشت سر را مىگیرد و این نوع صداع خلفى نام دارد. گاهى پیشانى را مىگیرد که آن را عصابه گویند. گاهى بالاى سر و در محل استخوان آهیانه را مىگیرد که آن را صلاع فوق رأس یا آهیانهاى مىگویند.
اما از نظر شدت و ضعف سردرد سه نوع است:
سردرد شدید، سردرد متوسط، سردرد سبک یا ضعیف.
سردرد گاهى چنان شدت پیدا مىکند که انسان مىخواهد سرش را به در و دیوار بکوبد و آرزو مىکند که از هوش برود تا بتواند این سردرد را تحمل کند. گاهى سردرد خفیف و تحمل آن آسان است و این سردرد هم دو حالت دارد گاهى زودگذر است و گاهى پاینده و دیرگذر مىباشد.
افرادى که مغز ضعیف و ناتوان دارند بیشتر دچار سردرد مىشوند و گاهى مغز سر بحدى حساس مىشود که با جزئى تحرکى چه عصبى باشد یا گوارشى یا تحریکى دیگر، مغز متأثر مىشود و سردرد عارض مىشود.
گاهى سردرد معده را هم تحت تأثیر قرار مىدهد و باعث تهوع و استفراغ مىگردد و گاه برعکس معده سر را تحت تأثیر قرار مىدهد و بخارات معده از طریق شریانها به سر رسیده و باعث سردرد مىشوند.
بعضى سردردها موسمى هستند مثلا سردردهاى سرد مزاج بیشتر در فصل پائیز و زمستان شدت مىیابند و سالى که داراى تابستانى خشک و کم باران و برعکس پائیزىتر و پرباران باشد سردردهاى سرد مزاج در این سال زیادتر خواهند بود در مقابل سردردهاى گرم مزاج در فصول گرم شدت بیشترى دارند.
عواملى که باعث سردرد مىشوند ممکن است عوامل خارجى باشند یا عواملى از داخل مغز را تحت تأثیر قرار داده و ایجاد سردرد نمایند. عواملى که از خارج اسباب سردرد مىشوند عبارتند از ضربه خوردن مغز، برخورد گرما یا سرما به جمجمه، برخورد بعضى مواد شیمیایى، تحریک حس بویایى بوسیله بعضى عطرها یا بوهاى تند و ناخوش، برخورد بعضى اشعه کیهانى یا مواد رادیو آکتیو به سر ...
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 29
عواملى که از داخل سبب سردرد مىشوند مانند سرد مزاج شدن مغز سر یا برعکس غلبه حرارت داخلى بر سر یعنى گرم مزاج شدن آن، گاهى تجمع بخارات در گوش یا در اطراف بینى و قسمت جلوى سر که اینگونه سردردها با داروهاى عطسهآور مداوا مىگردند، گاهى تجمع مواد رطوبى در مغز یا پردههاى مغز یا تجمع مواد صفراوى یا غلبه خون اسباب سردرد مىشود، گاهى پیدایش ورم یا غده در مغز یا در پردههاى مغز که این غده ممکن است خوشخیم یا بدخیم باشد که اگر بدخیم باشد علاجش با عمل جراحى و بیرون آوردن است یا بوسیله اشعهاى مىتوان سلولهاى بدخیم را سر جاى خود از بین برد ولى اگر غده خوشخیم باشد اگر گرم مزاج باشد ایجاد بیمارى سرسام مىکند که در بحث سرسام شرح داده شده است و اگر سرد مزاج باشد علائم دیگرى دارد مانند افتادن و از هوش رفتن بدون آنکه درد شدیدى در سر وجود داشته باشد، ولى اگر افتادن و از هوش رفتن با درد شدید همراه باشد معمولا غده مغزى گرم مزاج مىباشد، گاه سردردى که اسباب و علت آن درونى است ممکن است در اثر غلبه صفرا و مواد صفراوى باشد در این صورت علامت آن خشکى بینى، کم خوابى، عطش، زردى رنگ رخسار و زردى و تیرگى بول و گاه تلخى دهان و سرگیجه مىباشد.
در مقابل اگر مادهاى که اسباب سردرد شده سرد مزاج باشد همانطوریکه قبلا اشاره شد از روى رنگ ادرار و حجم ادرار و طعم دهان و سایر علامات سرد مزاجى مشخص مىشود و هنگامى که سردرد در اثر امتلاء و پرى دستگاه گوارش باشد علامت آن سنگینى سر و بىاشتهائى و تنبلى و خوابآلودگى مىباشد. کسى که بر اثر برخورد سرما بسرش دچار سردرد شده بهتر است که اولا مزاج خود را نرم بدارد حتى اگر با تنقیه هم شده نگذارد که در حال یبوست بماند و سر را در هواى ملایم نگهدارد که سرد نباشد لکن خیلى زیاد هم نباید سر را گرم کنند چون بافتهاى مغز که از سرما آسیب دیدهاند اگر بسرعت گرم شوند و حرارت زیاد باشد آسیبى بزرگتر از آسیب اول خواهند دید، این افراد باید حرکات ورزشى سنگین نکنند و جنبش زیاد هم نداشته باشند، مشروبات الکلى نخورند و هرگز جایش (جایشان) سرد نباشد، در هواى اتاق بخور مرزنگوش بدهند و روغنهاى گرم مزاج در بینى بچکانند، اگر بیمار تب داشته باشد غذاها و داروهاى گرم مزاج باو ندهند تا تب اضافه نشود لکن اگر تب نداشته باشد مىتوان از منضجهاى گرم مزاج مانند تخم کرفس، رازیانه، انسیون، ریشه شیرین بیان پوست گرفته را بجوشانند و از آب صاف شده چند نوبت به بیمار بدهند.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 30
افرادى که پس از جماع به سردرد مبتلا مىشوند معمولا سرد مزاج مىباشند و بنیه ضعیف دارند در اینان امتلاء گوارشى و بخارات معده نیز موجود است این افراد باید ابتدا به تخلیه دستگاه گوارش از مواد زائد بپردازند سپس از داروها و غذاهاى مقوى استفاده کنند، ورزش کنند و جماع کمتر کنند بخصوص در شکم گرسنه هرگز جماع نکنند.
گاه سردرد بحرانى مىباشد اگر در این حالت مزاج بیمار پر باشد و حال تهوع داشته باشد گاه لبهاى بیمار پرش دارند و سرگیجه و سنگینى سر احساس مىشود درصورتىکه بیمار مبتلا به زخم معده نباشد داروهاى قىآور باید تجویز نمود مانند سکنجبین گرم کرده یا داروهاى قىآور دیگر تا معده بیمار تخلیه شود و سردرد ساکت گردد و لکن اگر سردرد بحرانى علت و اسباب دیگرى داشته باشد باید علت و اسباب را جستجو نمود سپس به رفع آن پرداخت. در مشارکت معده و مغز براى بوجود آمدن سردرد تجمع بخارات در معده یا در اثر تجمع اخلاط در معده یا در اثر ضعف و ناتوانى دستگاه گوارش در انجام اعمال مربوط بخود ایجاد سردرد مىشود در این بیماران باید مشکلات دستگاه گوارش حل شوند تا مشارکت مغز و دستگاه گوارش در بروز سردرد از بین برود و سردرد زایل گردد.
«حالات مختلف مغز در افراد»
افرادى که زیاد خوابهاى پریشان مىبینند داراى حرارت مغز مىباشند و افراد صفراوى مزاج در عالم خواب بیشتر اشیاء زردرنگ و اشیاء داراى حرارت مىبینند. افرادى که خواب مىبینند ولى پس از بیدارى خواب خود را فراموش مىکنند مغز سرد و رطوبى دارند و این افراد گاهى هم خوابهاى ترسناک مىبینند.
افراد معمولا سرحال و چابک و پرحرکت مغزشان گرم است و در مقابل افراد سست و تنبل مغز سرد و رطوبى دارند.
افرادى که رطوبات مغز آنان از حال طبیعى کمتر باشد به بیخوابى یا کمخوابى مبتلا مىگردند جوانان پر خونند و رطوبات مغزشان بیشتر مىباشد از این جهت پرخواباند اما در افراد پیر رطوبات مغز کمتر دیده مىشود و به همان نسبت کمخوابتر مىگردند و معمولا خشکى مغز یکى از عوامل کمخوابى یا بیخوابى است.
هرگاه بیمار احساس تنبلى و سستى کند و چرت بزند و تمایل زیادى به خوابیدن داشته باشد و رنگش سربى رنگ شود دلیل بر آن است که مواد بلغمى در مغز او مجتمع شده و لازم است از مسهلهاى پاککننده مغز از اخلاط بلغمى باو داده شود.
وقتى در مغز غلبه خون و حرارت هر دو باشد بیمار رنگش قرمز مىشود و چشمانش نیز قرمز شده و زیادتر از حال طبیعى عرق مىکند این افراد از برخورد باد خنک بر سر
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 31
و مالیدن داروهاى سرد مزاج و ریختن آب سرد بر سر و بوئیدن بوهاى سرد مزاج مانند بوى کافور و صندل و نیلوفر احساس آرامش و لذت مىکند.
این افراد از بوهاى بدى هم که رطوبى و سرد مزاج باشد مانند بوى گل و لاى احساس آرامش مىکنند. لکن افراد داراى مغز سرد مزاج از بوئیدن مواد نامبرده فوق احساس ناراحتى مىکنند.
حجم داخل جمجمه و فرم ساختمان سر و اندازه آن و طرز قرار گرفتن سلولهاى عصبى داخل مغز و استعداد این سلولها در هوش و استعدادهاى ذهنى و شعور و ادراک و احساس افراد موثر مىباشند.
جالینوس مىگوید افرادى که سر کوچک و بدترکیب دارند افرادى هستند کم استعداد، لجباز، بزدل، زودرنج و سرگردان و کمعقل اما افرادى که داراى جمجمه بزرگ و خوش ترکیب و گردنى کلفت و سینهاى گشاده و ستون فقراتى درشت و پرنخاع دارند افرادى هستند که داراى مغزى بزرگ و هوش و ادراک و احساس و حافظه بیشترى مىباشند. اما لازم به ذکر است که همیشه بزرگى سر دلیل بر زیادى استعداد نیست چون ممکن است این بزرگى مربوط به درشتى استخوانها و ناهماهنگى در قرار گرفتن آنها باشد.
سرسام
بنظر اطباء سنتى سرسام عبارتست از ورم مراکز عصبى جمجمه و این ورم مزاجش گرم است و در اثر حرارت مغز یا عواملى دیگر بوجود مىآید. اکثر مواقع بیمار تب مىکند و تب آنقدر بالا مىرود که بیمار از حال طبیعى خارج مىگردد و هذیانگوئى مىکند، گاهى با سردرد شدید همراه است و گاه بدون سردرد است، چهره بیمار سرخرنگ مىشود و چشمان او قرمز شده و از چشمها آبریزش مشاهده مىشود، بیمار از نور نفرت دارد. در مداواى سرسام بهتر است ابتدا از رگ قیفال که همان سیاهرگ روى ساعد است مقدارى خون گرفته شود و در غیر این صورت قسمت بالاى سر بیمار را بتراشند و در این قسمت چند زالو انداخته شود. ضمنا مقدارى گل ختمى را بجوشانند با مقدارى روغن کرچک و پودر صابون درآمیخته مایع صاف شده را مخلوط کنند و براى بیمار تنقیه بریزند، همچنین مىتوان مقدارى برگ چغندر علوفهاى را جوشانده و به آب صاف شده آن مقدارى شکر سرخ اضافه نموده و براى بیمار تنقیه بریزند، چوب صندل را در عصاره گشنیز و کافور بسایند و از مایع حاصل بر سر و پیشانى بیمار بمالند، داروئى که درست شده است از بنفشه، نیلوفر آبى، شاهتره، ریشه کاسنى، تخم کاهو، عناب و سپستان از هرکدام پانزده مثقال
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 32
(75 گرم) را بجوشانند صاف کنند به آب صاف شده مقدار پنجاه گرم گزنگبین اضافه کرده و 25 گرم مغز میوه فلوس را در آن حل کرده و صاف نمایند (با دست پرههاى سیاه داخل میوه فلوس را طورى در آب دارو حل کنند که سیاهى روى آن کلا در آب دارو حل شود) از این محلول هم مىتوان با مقدارى روغن بادام شیرین درآمیخته و روزى دوبار براى بیمار تنقیه بریزند و مىتوانند بصورت خوراکى هم از آن استفاده کنند ضمنا مىتوان مقدارى سرکه و روغن بادام شیرین و مقدارى گل سرخ را بجوشانند تا سرکه بخار شود و روغن گل باقى بماند و پس از تراشیدن موهاى سر آن را گرماگرم در بالاى سر قدرى متمایل به پشت سر بگذارند و این عمل را هم چند نوبت ادامه دهند مسهل قوى براى بیمار خوب نیست اما ملیّنها که فشار به روده زیاد وارد نکنند و تقریبا ملایم یا سرد مزاج باشند براى بیمارى مفیدند.
گاهى مشاهده مىشود که افرادى بطور ناگهانى و بلا مقدمه به بیمارى مالیخولیا یا جنون مبتلا مىگردند. اگر این بیمارى با تب همراه باشد همان سرسام است و باید مداواى سرسام شود و اگر بیمار تب نداشته باشد سرسام نیست و براى اینگونه بیماران منضج و مسهلهائى که دستگاه گوارش را پاک مىکنند چند نوبت بطور یکدر میان داده شود و پس از چند روز به بیمار معجون اطریفل گشنیزى داده شود تا بیمارى بهبود یابد براى اینگونه افراد آزمایش انگلهاى گوارشى هم لازم است و باید پزشک بررسى نماید که اینان در اثر ضربه روحى روانى باین بیمارى مبتلا نشده باشند.
یک نسخه
خانمى مدت بیست روز است که شبها چشم چپ و طرف چپ صورتش درد شدید مىگیرد و بینى طرف چپش گرفته مىشود و احساس گرفتگى در طرف چپ گلوى خویش هم دارد و از چشمها قدرى اشکریزى مىشود.
این بیمارى نوعى عصابه است و مزاجش سرد است و دستگاه گوارش تقریبا از اخلاط بلغمى پر مىباشد. داروى زیر تجویز شد و پس از چند روز بهبودى حاصل گردید.
روز اول ریشه شیرینبیان، تخم کرفس، رازیانه و توکلیجه (از هرکدام ده گرم) را بجوشانند آب صاف شده را بخورند.
روز دوم سناى مکى پانزده گرم گل سرخ ده گرم را بجوشانند آب صافشده را صبح ناشتا بخورند (داروى روز دوم پرهیز غذائى دارد و با این دارو نباید نان و دوغ و سرخکرده و چائى در آن یک روز بخورند)
از روز سوم معجون راوند را که درست مىشود از ریوند چینى و رازیانه و سناى مکى که با عسل درآمیخته شده بقدر یک فندق صبحها بخورند.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 33
هنگام درد رازیانه را بجوشانند پارچهاى را روى آب داغ آن زده گرماگرم در محل درد بگذارند.
نسخه 2
خانمى که سابقه میکرن دارد اظهار مىدارد که چند نوبت از حال رفته است و فشار خون او پایین مىافتد.
روز اول گل پونه، آویشن، تخم کرفس و توکلیجه را بجوشانند یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند.
از روز دوم روزانه پانزده گرم سولفات دو سود را در نصف لیوان آب داغ حل کرده پس از قدرى سرد شدن صبح ناشتا بخورند تا سه روز و عصرها یک قاشق غذاخورى از شربت بقراط بخورند.
از روز چهارم ببعد مقدارى مغز بادام بوداده را با قدرى کندر و زعفران پودر کرده با عسل طبیعى درآمیزند بصورت معجون درآید هفت روز بخورند و از غذاهاى مقوى مانند کبوتر و گنجشک و مرغ خانگى استفاده کنند، در صورت عدم بهبود باید از گنهگنه و مسهل سناى مکى استفاده کنند.
سردرد سرد مزاج
سردردهاى سردمزاج خود چند نوعاند مانند درد پیشانى (عصابه)، درد شقیقه، سر درد کلاه خودى سرد مزاج، سردردهاى دورهاى (غیر از سردرد یک روز در میان که مزاج گرمدار بقیه سردردهاى دورهاى مزاجشان سرد است). گاهى سردرد سرد مزاج با تجمع اخلاط بلغمى در بدن همراه است و گاه در اثر سردى مزاج مغز و یا عوامل دیگر عارض مىشود.
در سردردهاى سرد مزاج سرخى چشم و چهره، تلخى و خشکى دهان، درد ناحیه آهیانه، سرخى بول و سائر علائم حرارت مشاهده نمىشود در مداواى این سردرد هم از داروهاى ضمادى و هم از داروهاى خوراکى و بویائى و عطسهآور و غیره استفاده مىشود، داروهاى ضمادى که به سر مالیده مىشوند باید گرم مزاج باشند مانند شیرابه یا جوشانده فرفیون، جوشانده خردل، آب مرزنگوش، روغن فلفل، روغن زعفران گند بیدستر (بیضه سگ آبى)، جوشانده عاقرقرحا و غیره ...
براى تنقیه مىتوان از داروهائى مانند جوشانده مرزنگوش مخلوط با روغن کرچک یا داروهاى دیگر گرم مزاج استفاده نمود.
از بوئیدنىها داروهاى مقوى اعصاب و گرمکننده مانند مفرى و سیاهدانه پودر کرده مىتوان استفاده نمود. ضمنا داروهاى عطسهآور براى این افراد بسیار مفیدند مانند
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 34
کشیدن پودر کندش در بینى که پس از انجام عطسه بتعداد کافى بخارات از سر خارج مىشود و سردرد تسکین یا تقلیل مىیابد.
بعنوان خوراکى ابتدا منضج و مسهل گرم مزاج به بیمار مىدهند و اگر شکم بیمار روان باشد نیازى به مسهل نیست و تنها از منضجهاى گرم مزاج باید استفاده کرد، مانند انسیون، بادرنجبویه، پرسیاوشان، عاقرقرحا، افسنطین، مرزنجوش، اسطو خودوس و غیره که مجموع یا چند تا از گیاهان را انتخاب و بجوشانند و روزى یک لیوان افراد بالغ از آب صافشده دارو بخورند و مدتى ادامه دهند و اگر در بدن خلطى هست آن را از بدن بیرون نمایند.
یکى از داروهاى بسیار مفید براى سردردهاى سرد مزاج گنهگنه یا اکسید دوکینین مىباشد براى مصرف این دارو باید ابتدا منضج و مسهل به بیمار بدهند تا بدن پاک گردد سپس دو روز یا سه روز صبح ناشتا هر روز مقدار پانصد میلیگرم گنهگنه را در کپسول کرده میل کنند.
افرادى که به سردردهاى سردمزاج مبتلا مىباشند باید از خوردن غذاى رطوبى و سرد مزاج خوددارى کنند، از روى بىمیلى آب یا غذا نخورند ترشىجات و غذاهائى که براى افراد میکرنى مضرند براى اینگونه بیماران هم زیانآورند و در مقابل ورزش براى آنان بسیار نافع است.
سردرد شقیقهاى
این سردرد اکثرا در ناحیه شقیقه بوجود مىآید سردرد شقیقه اکثرا نوبتى است و گاهى هم پیوسته مىباشد و معمولا اسباب این سردرد اخلاط است درد گاهى بحدى مىرسد که بیمار طاقت دست زدن به محل درد را ندارد.
در این بیمارى ابتدا باید مشخص شود خلطى که اسباب سردرد شده گرم است یا سرد. معمولا دردهاى شقیقهاى نوبتى یا قطع و وصل شونده سرد مزاجاند اما اگر پیوسته و مستمر باشند و یکسره درد وجود داشته باشد و قطع و وصل نشود مزاج آن گرم است و این درد مداواى دردهاى مستمر را دارا مىباشد.
اگر سردرد نوبتى باشد بهتر است قبل از هر چیز بدن تنقیه شود و اخلاطى که سبب بروز سردرد مىشود از بدن خارج گردند. مداواى درد شقیقه غیر مستمر تقریبا مشابه مداواى سردردهاى سرد مزاج مىباشد.
گاهى درد شقیقه جزء دردهاى عصبى یا میکرنى مىباشد در این صورت باید علاج آن درد شود تا درد شقیقه هم به تبع آن قطع شود. از داروهاى خوراکى منضج و مسهلهاى گرم مزاج براى آنان که درد مستمر ندارند لازم است همچنین از داروهاى ضمادى
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 35
براى درد شقیقه یکى روغن قسط است که بدستور زیر درست مىشود.
(در جوامع بشرى هرچه زندگى ماشینى بیشتر گردد این نوع سردرد نیز افراد بیشترى را مىگیرد. سردرد میکرنى سرد مزاج است.)
قسط صد گرم، سلیخه (پوست ضخیم دارچین) و فلفل سیاه و عاقرقرحا و فرفیون از هرکدام چهل و پنج گرم، جند بیدستر پنجاه گرم مجموع را قدرى بکوبند و با قدرى آب بجوشانند تا تقریبا نصف آب بخار شود و نصف دیگر باقى بماند صاف کنند و به آب صاف شده حدود دو کیلوگرم روغن زیتون یا روغن کنجد اضافه نمایند و مجددا بجوشانند تا آب بخار شود و روغن باقى بماند، روغن حاصل را روغن قسط گویند این روغن براى ضماد در محل درد شقیقه و یا عصابه و سردردهاى سرد مزاج مفید است یوسفى در کتاب خود نوشتهاند افرادى که درد شقیقه دارند مىتوانند مقدارى صمغ عربى و تریاک و زعفران را بکوبند پودر شود از پودر حاصل با گلاب خمیر کنند و بر شقیقه یا پیشانى بگذارند. (صمغ عربى پنج گرم تریاک 5/ 2 گرم و زعفران یک گرم) یکى از داروهاى خوراکى که براى سردردهاى سرد مزاج و درد شقیقه مفید است خوردن جوشانده مرزنجوش و مومیاى مکى اصل مىباشد بدین طریق که مقدارى مرزنجوش را بجوشانند و چند روز یک حبه مومیائى را با مقدارى از جوشانده مرزنگوش بخورند و مدتى ادامه دهند.
در بعضى از سردردهاى میکرنى و سرد مزاج که بیشتر پشت گردن را مىگیرد اگر مقدارى زیره را بکوبند و با تخم مرغى که آبپز و سفت درست کردهاند مخلوط کرده و مجددا با روغن حیوانى سرخ کنند و گرماگرم در پارچهاى ریخته و روى محل درد پشت گردن بگذارند در تسکین درد اثر قابل توجهى دارد.
میکرن
میکرن نوعى سردرد است که در بعضى خانوادهها موجود است و بیشتر خانمها بآن مبتلا مىشوند و مردان کمتر به میکرن مبتلا مىشوند بلکه بیمارى مردان معمولا شبه میکرن مىباشد.
در این بیماران قبل از آنکه سردرد عارض گردد چشمها قدرى تار مىشوند، گاهى نقطههاى نورانى در جلو چشم مشاهده مىشوند، سستى و سنگینى در دست و پاها پیدا مىشود، گاهى حال تهوع و استفراغ به بیمار دست مىدهد و بدن قدرى سست مىگردد این علامات حدود نیم ساعت طول مىکشند بعد سردرد پیدا مىشود، در بعضى افرادى که میکرن شدید دارند گاهى اختلال در سخن گفتن آنان پیدا مىشود این سردرد گاهى یک طرف و گاهى دو طرف و گاهى شقیقهها را مىگیرد گاهى هم
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 36
یک نوبت طرف راست و یک نوبت طرف چپ سر را مىگیرد. در جوامع بشرى هرچه زندگى ماشینى بیشتر گردد این نوع سردرد نیز افراد بیشترى را مىگیرد. سردرد میکرنى سرد مزاج است.
در این افراد اگر بار زبان داشته باشند دلیل بر پرى دستگاه گوارش آنان از اخلاط بلغمى است و باید با منضج و مسهلهاى گرم مزاج بار زبان آنان از بین برود. پزشکان سنتى معتقدند که سردرد میکرنى سردردى است عصبى گوارشى یعنى با هماهنگى دستگاه عصبى و دستگاه گوارشى بوجود مىآید در این افراد اگر دستگاه گوارش ناراحت شود سردرد عارض مىشود و اگر دستگاه عصبى ناراحت شود باز سبب عود کردن سردرد میکرنى خواهد شد لذا بر این بیماران است که هم دستگاه گوارش خود را سالم نگهدارند. هم دستگاه عصبى را مثلا هرگاه این افراد در خوردن ترشىجات زیادهروى کنند یا غذاهائى که ذیلا نامبرده مىشوند زیاد بخورند سردرد آنان عود مىکند همچنین زمانى که دستگاه عصبى آنان ناراحت گردد سردرد عود خواهد کرد بعلاوه هر کار فکرى عصبى یا جسمى که براى فرد خستهکننده باشد سردرد را ظاهر مىسازد.
براى مداواى این سردرد بهتر است دو سه روز بیمار منضج و مسهلهاى پاککننده بدن از اخلاط بخورد و دو یا سه روز متوالى هم بدنبال منضج و مسهل گنهگنه را صبح ناشتا مقدار نیم گرم (یا 500 میلیگرم) میل نمایند و پس از اتمام گنه گنه از معاجین و شربتهاى تقویتکننده دستگاه عصبى و دستگاه گوارشى مدتى استفاده کنند، ورزش و گردش و تفریح نمایند و از غذاهاى نامبرده زیر حتى المقدور استفاده نشود.
پیاز خام، باقلا، وانیل، قهوه، آش، ترید، سوپ جو، مرکبات ترش و نارس، فلفل، بادمجان، شیر، غذاها و داروهاى پائینآورنده فشار خون در افرادى که فشار پائین یا متوسط دارند، زیادهروى در غذا خوردن، نوشیدن آب از روى بىمیلى، ترشىجات، خوردن غذا از روى بىمیلى، خوردن غذا در بین دو نوبت غذا، چائى، مشروبات الکلى. یکى از داروهائیکه براى سردردهاى سرد مزاج مفید است روغن قسط است که در بحث روغنها نحوه ساختن آن شرح داده شده است.
سبات سهرى یا خواب در بیدارى
گاه در اثر تجمع مواد صفراوى یا بلغمى یا هر دو آنها در مراکز عصبى نزدیک به مرکز خواب حالت خوابآلودگى مخصوصى به انسان دست مىدهد که اصطلاحا آن را سهر یا سبات سهرى یا خواب در بیدارى گفتهاند.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 37
هنگامى که اخلاط بلغمى بر مرکز خواب غلبه داشته باشند، سنگینى سر. خواب آلودگى، سنگینى خواب، تنبلى، روى هم افتادن پلکها، کندى در عمل تکلم و پاسخ گفتن به سوالات به بیمار دست مىدهد.
هنگامى که غلبه مواد صفراوى بر این مرکز عامل بیمارى باشد علامت آن بیخوابى، پریشانگوئى، چشم بجائى دوختن (مانند بیماران صرعى)، زردى بول و بعضى آثار غلبه صفرا مىباشد، این بیمار خوابش گران نیست وقتى صدایش بزنند زود بیدار مىشود و به صدا پاسخ مىدهد. این افراد گاهى چشمهایشان باز مىماند و حتى پلکهاى خود را هم حرکت نمىدهند.
گاهى بیمارى سبات سهرى در اثر پیدایش ورم در مرکز خواب یا قسمتهائى از مغز که مجاور مرکز خواب است روى مىدهد که در این حالت مداواى بیمار مداواى ورم است و اگر ورم بدخیم باشد یا خوشخیم باید بررسى شود اگر ورم بدخیم باشد با عمل جراحى باید غده را از مغز بیرون آورند و چنانچه خوشخیم باشد اگر با دارو ورم تحلیل نرود آن را هم باید جراحى نمایند.
امّا در دو حالت اول که ورمى در مغز وجود ندارد اگر مواد غالب بر مرکز خواب بلغمى باشد با مسهلهاى دفعکننده اخلاط بلغمى و اگر صفراوى باشد با مسهلهاى دفعکننده اخلاط صفراوى باید بیمار را مداوا نمود.
لازم به ذکر است که بیمارى سبات سهرى با بیمارى صرع فرق دارد، بیمارى صرع علامات مخصوص به خود دارد و با تهیه نوارهاى مغزى وجود آن مشخص مىشود و هنگامى که صرع بیمار را مىگیرد حواس ظاهرى او بطور موقت زایل مىشود و با محیط اطراف خود کاملا قطع رابطه مىکند و علائم دیگرى مانند کج شدن دست و پا و تکانهاى صرعى و غیره در او هست که با حالت خوابآلودگى فرق دارد.
بیمارى سبات سهرى بیشتر در افرادى مشاهده مىشود که زیاد مىخورند، زیاد مىنوشند، از مواد افیونى و مشروبات الکلى استفاده مىکنند و تحرک کمترى دارند.
بیمارى سبات با سکته هم فرق دارد چون در سبات بیمار صدا را مىشنود و مىتواند از خواب بیدار شود و به گفتهها پاسخ دهد درصورتىکه در سکته کامل نه حسى موجود است و نه حرکتى و مرکز آن هم قسمت دیگرى از مغز است که آسیب دیده است.
طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 38
بین افرادى که در حال سبات هستند و افرادى که در اثر ضعف و ناتوانى قلب غش کردهاند تفاوتهائى موجود است مثلا نبض سباتى نیرومند است و مانند نبض کسى است که در عالم خواب است و حال آنکه نبض کسى که غش کرده است ضعیف است، غش کردن بتدریج عارض مىشود، رنگ بیمار زرد است و شبیه به رنگ مردگان مىشود و دست و پایش سرد مىگردد و بینى او کشیده و لاغر مىگردد درصورتىکه این علائم در سبات سحرى وجود ندارند.
---------------------------------------------------------------------
طب سنتى سینا،
درمان بیماریهاى مختلف
با گیاهان دارویى، ص: 14
سردرد اقسام مختلف و
اسباب متفاوت دارد.
سردرد ممکن است عصبى باشد
یا در اثر اختلالات گوارشى یا ناراحتى چشمى یا در اثر برخورد گرما یا
سرماى محیط بر سر یا تنفس گازهاى سمى یا وجود آلرژیک و حساسیت نسبت
به بعضى بوها یا غذاها یا همراه بعضى بیماریها باشد مانند آنفولوآنزا و
سرماخوردگى و گاهى سردردهاى بسیار شدید مقدمه مننژیت مىباشند.
سردرد ممکن است بصورت مزمن درآمده که آن نیز ممکن است بطور مکرر باشد
و یا با فاصله چند هفته یا چند ماه یکبار عارض گردد در نوعى از این سردردها
قبل از پیدا شدن درد چشمها قدرى تار مىشود گاهى نقطههاى نورانى دیده
مىشود و سستى و سنگینى در دست یا پا احساس شده و گاهى حالت تهوع
و استفراغ وجود دارد و گاهى بطور موقت بینائى کم مىشود و این علائم
حدود بیست دقیقه گاهى بیشتر طول مىکشد گاهى همراه این علائم یکى
از بازوها سست مىگردد این نوع اخیر از سردردها را میگرن نامند
در بعضى از افرادى که میگرن شدید دارند حتى در صحبت کردن
آنان مقدارى اختلال پیش مىآید. سردرد میگرنى بیشتر یکطرفه و گاهى
دوطرفه است و در بعضى افراد یک نوبت طرف راست و در نوبت دیگر
طرف چپ سردرد مىگیرد درباره اسباب و مداواى میگرن مطالعات و
آزمایشها و زحمات قابل توجهى کشیده شده و به خصوص هرچه زندگى
بیشتر ماشینى مىشود بیماران میگرنى بیشتر مىگردند اگر سبب سردرد مادى باشد
از روى بار زبان یا از روى عدم اشتها به غذا و یا از روى رنگ بول و یا از آثار
غلبه خون که عبارتند از خستگى و خمیازه زیاد کشیدن و سنگینى سر و کندى
ذهن و ظاهر شدن بثورات روى پوست بدن مىتوان به آن پى برد اگر زبان بار
داشته باشد دلیل بر پرى معده و امتلاء دستگاه گوارشى است حال اگر بار زبان
سفیدرنگ باشد دلیل امتلأ معده است با سردى مزاج بیمار اگر زردرنگ باشد
دلیل بر غلبه صفرا و حرارت مزاج است و اگر رنگ زرد و سفید توأم باشند
دلیل بر صفرا و بلغم است، دردى که یک طرف سر را
طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 15
بگیرد یا پس سر یا پیشانى را بگیرد نیز جزء سردردهاى ذکرشده بوده و اسباباگر سردردهاى مزمن میگرنى باشند یا غیر میگرنى بطور کلى لازم است دقت شود
که آیا دردسر بطور دورهاى عارض مىشود یا دورهاى نبوده و پراکنده مىباشد
اگر دورهاى باشد باید دوره آن مشخص گردد تا معلوم شود که گرممزاج است.
یا سردمزاج مثلا اگر یک روز در میان باشد مزاج آن گرم و صفراوى است و
باید به بیمار مسهلهاى دافع صفرا مانند فلوس یا هلیله زرد یا پودر بنفشه بدهند
شربت سکنجبین و آب انار نیز براى آنان مفید است ولى در همه دورههاى دیگر
مانند همهروزه یا چند روز یکبار یا هفتهاى یکبار یا سى روز یکبار و غیره مزاج
بیمار سرد و رطوبى است و اینگونه افراد را باید با دواها و غذاهاى گرممزاج مداوا کنند.
------------------------------
باید ابتدا منضجى از گیاهان مانند اصل سوس و تخم رازیانه یا ریشه رازیانه و پرسیاوشان و اسطوخودوّس یا چند تا از این داروهاى مذکور را مىتوان انتخاب کرد اگر
طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 16
مثلا چهار نمونه را بردارند جمعا هشت مثقال و از هرکدام دو مثقال (ده گرم) مىشود و اگر یکى از این گیاهان در اختیار باشد باید پنج مثقال از آن را گرفته و مصرف نمایند و روز بعد باید از مسهل سنا یا روغن کرچک یا سولفات دوسود بعنوان مسهل استفاده نمود با توجه باینکه همراه مسهل خوردن نان جایز نیست و چنانچه دردسر بصورت نوبهاى باشد مىتوان از گنهگنه بمقدار دو نخود یا نیم گرم روزى دو بار و بمدت سه روز مصرف نمود.چنانچه سردرد دورهاى جزء دورهاى گرممزاج باشد باید منضج سردمزاج و مسهلهاى سردمزاج مانند فلوس و یا پودر گل بنفشه بمقدار دو مثقال استفاده نمود. و اما سردرد ممتد و دائمى و بدون تب گرممزاج است باید ادویه سردمزاج مصرف کرد.
بعضى از پزشکان نوشتهاند چنانچه دانه زیره را بکوبند و با تخممرغ آبپز شده سفت مخلوط کرده و سرخ کنند سپس آن را در پارچهاى بسته و در پشت گردن ببندند سردرد میگرنى را که قدیمى و مزمن شده بهبودى بخشد و معالجه خواهد کرد. لازم به ذکر است که مجامعت براى سردردهائى که با ضعف مزاج شدت مىیابند مضر است و در اینباره گفتهاند.
اى که بینم بتنگناى جهان | که بتشویش ماندهاى ز صداع | |
گر شفا بایدت جماع مکن | که مضر است در صداع جماع | |
بنظر اطباء سنتى سردردى که از غلبه خون باشد علامتش سرخى چهره و سرخى چشمها و شیرینى دهان است و پرى رگها از خون و علاج آن کم کردن خون و خوردن غذاهاى سردمزاج مانند شربت آبلیمو: گل بنفشه، آب انار، و شوربائى که در آن عدس و ماش ریخته باشند.
اگر سردرد از صفرا باشد علامتش تلخى دهان و زردى رنگ چهره و چشمها و زردى رنگ بار زبان و علاجش خوردن مسهل صفرا، گل بنفشه، تخم کاسنى، آلو بخارا، سپستان، گشنیز و اسفناج نیز براى اینگونه افراد مفید مىباشد.
گر درد صداع شد ز صفرا پیدا | باید که خورد ز بهر دفع صفرا | |
طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 17
یا حب بنفشه یا نقوع مسهل | یا آب انار و شیر خشک اعلا | |
براى درست کردن حب بنفشه مقدار هشت گرم گل بنفشه و چهار گرم پوست هلیله زرد و دو گرم ریشه پوست گرفته شیرینبیان را پودر کرده با کمى آب بصورت حب کنند و یا در دهان ریخته مقدارى آب از بالاى آن خورده شود و این عمل را مىتوان چند روز صبح و عصر تکرار نمود.
اما چنانچه سردرد از رطوبات بلغمى باشد علامت آن سنگینى سر و زیادى خواب و سستى اعضاء بدن است.
آن را که صداع بلغمى شد پیدا | گو روغن قسط و فرفیون ساز طلا | |
شربت ز طبیخ بادیان سازد و شهد | طیار کند کبوتر از بهر غذا | |
ضمن خوردن مسهلهاى دافع بلغم و ضماد روغنهاى فوق از داروهائیکه براى اینگونه افراد مفید است. انیسون. بادرنجبوبه، پرسیاوشان است که مىتوان از هرکدام مقدار دو مثقال را گرفته مجموع را بجوشانند و آب صاف شده را با ده مثقال گل قندى که با عسل ساخته باشند میل کنند.
عوامل زیر مىتوانند در بروز حمله سردرد میگرنىMigraine موثر باشند.
1- هیجانات روحى و روانى.
2- عوامل فیزیکى مانند برخورد آفتاب شدید بر سر یا گرما و سرماى شدید یا ضربه و فشار.
3- کمخوابى.
4- خواب زیادتر از مقدار لازم.
5- تاخیر در خوردن غذا و گرسنه ماندن.
6- خوردن بعضى غذاها که مواد محرک در آنها بکار رفته مانند شکولات.
7- مشروبات الکلى.
8- مصرف داروهاى ضد آبستنى.
طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 18
9- شروع عادت ماهانه در زنها.10- خوردن زیاد غذاهاى آبکى و سردمزاج.
طب بومی و سردردهاى شدید
در شاهرود از بخور اکالیپتوس
استفاده مىکنند.
در مجن گل اجاق، آب،
و نمک را گرم کرده روى پیشانى مىمالند.
- در کلاتهخیج، چادرشب کهنه اى
را دور پیشانى بسته،
با نى یا چوبى گره را محکم
دور پیشانى مىپیچند.
روش دیگر براى علاج سردرد این است که لبههاى گوش را تیغ مىزنند، چون معتقدند بدینطریق
پیام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 185
خون کثیف بیرون ریخته و درد علاج مىیابد. گاهى از این شیوه درمان تلقینى و عادت استفاده مىشود و برخى هر هفته یک بار لبههاى گوش را تیغ مىزنند تا خون کثیف بیرون ریزد.
- روش دیگر درمان بدینطریق است که کبریتى داخل استکانى روشن مىکنند و استکان را روى پیشانى مىگذارند تا پیشانى کاملا داغ شود این شیوه امروزه نیز رایج است.
سردرد
بستن دور سر با دستمال و قرار دادن سر در معرض بخور پونه وحشى از معمولترین روشهاى درمان سردرد در حوزه پژوهش است.
- همچنین در روستاى گلفرج خون گرفتن از میان دو ابرو از روشهاى دیگر درمان است.
- در روستاى داران مقدارى از ریشه گیاهى به نام چاتان قوش(c ?tl n gus ?) را جوشانده و مىخورند.