صفحه ها
دسته
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 112975
تعداد نوشته ها : 58
تعداد نظرات : 4
Rss
طراح قالب
حمید رضا علیخانی


          سردرد  و  میگرن      

     

    نمونه مطالب :     طب سینا    


             طب خسروی 

دائره المعارف         طب عامیانه 

        

                    در ادامه مطلب ................................



 

           سردرد  و   میگرن 

   

   نمونه مطالب :     طب سینا    


             طب خسروی 


دائره المعارف         طب عامیانه 

 


میگرن‏

 

سردرد میگرن را ناشى از تغییرات عروقى مى‏دانند. به این صورت که در مقدمه امر یک حمله زود گذر، انقباض شریانى در منطقه مغز، مننژ و خارج جمجمه رخ مى‏دهد که مقارن با مرحله ابتدائى هشدار دهنده میگرن و عامل اختلالات بینائى و سایر علائم مقدماتى حمله است و پس از آن یک مرحله استاع عروق جمجمه مخصوصاً شریان کاروتید خارجى عارض مى‏شود و افزایش دامنه نوسانات نبض عروقى را عامل طبیعت ضربانى سردرد مى‏دانند. در این مرحله عروق به صورت لوله‏هاى سخت و مقاوم به حالت اتساع پیوسته، باقى مى‏مانند و سردرد وارد مرحله استقرار و پیوسته خود مى‏شود.

علاوه بر این یک مرحله انقباض عضلانى همراه با درد نیز قائلند که متعاقب مرحله دوم عارض مى‏شود. میگرن اکثر اوقات از دوران کودکى شروع مى‏شود و حدوداً نیمى از بیماران، شروع حملات میگرن را در سنین کمتر از 15 سالگى ذکر مى‏کنند. حملات، صورت مشخص و اختصاصى دارد و به صورت سردردهاى موقت، همراه با اختلالات گوارشى یا علائم بینائى (تهوع، استفراغ، پریدن جرقه جلوى چشم، نیم کورى، تیرگى دید) ظاهر مى‏شود.

میگرن بیماریى است که با سردردهاى مداوم و سخت مشخص مى‏شود و غالباً با

______________________________
(1)-/ دکتر سید فاضل موسوى.

دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج‏10، ص: 81

شکلهاى زودگذرى در جریان خون مغزى و استفراغ همراه است. این بیمارى بیشتر در زنان دیده مى‏شود. همچنین ممکن است ارثى باشد.

حملات میگرن بیشتر صبحها شروع شده و علائم اولیه آن عبارت از تار شدن دید یا ظهور نقاط رنگى در خطوط جلوى چشم است. چنین اشکالات بینائى، فقط نیمى از صحنه بینائى را مختلط مى‏سازد. این اختلالات معلول انقباضات شاخه‏هایى از سرخرگ تغذیه کننده مغزى مى‏باشد که به تدریج تمام آن را دربر مى‏گیرد. این امر به دلیل انبساط بیش از حد مویرگهایى است که در ابتدا منقبض شده بودند. علت ایجاد حالت زق زق، تلمبه خوردن خون، در طول مویرگهاست. حملات سردرد چند ساعتى به طول انجامیده و پس از خوابیدن بهبود مى‏یابد. بعضى وقتى یک سردرد خیلى شدید مى‏تواند 2 تا 3 روز به طول بیانجامد. متوقف ساختن حمله پس از شروع خیلى سخت است، بنابراین اولین راه معالجه جلوگیرى از وقوع سردرد به وسیله تجویز روزانه داروهاى حاوى ارگوتامین است که باعث انقباض مویرگهاى مغز مى‏شود.

بیمار باید مدتى حتى الامکان سعى کند در یک اتاق خالى و تاریک دراز کشیده و حد اقل یکى دو ساعت بخوابد. مسأله زمینه روانى قبلى میگرن، امروزه شدیداً مورد توجه است در این صورت کمکهاى روان پزشکى براى حل مشکلات مى‏تواند کمک بزرگى به درمان میگرن کند.[1]

تجربیات نشان داده است که علت موضعى میگرن انبساط عروق کاسه سر مى‏باشد در مرحله قبل از شروع درد، عروق کاسه سر منقبض مى‏شوند و بدن انسان براى رفع این انقباض ماده‏اى ترشح مى‏کند به نام (نوروکینین). با در نظر گرفتن این موضوع دکتر فریدمان داروهاى منقبض کننده عروق را براى درمان میگرن برگزیده است.

آخرین نتیجه‏اى که به دست آورده‏اند یکى از علل و شاید مهمترین علت ایجاد میگرن نارسائى کبد است. چرا که مصرف غذاهاى ناسالم در ایجاد آن تأثیر دارد.[2]

______________________________
(1)-/ راهنماى پزشکى خانواده، ص 359.

(2)-/ مجموعه داستانهاى پزشکى خانواده، ص 92- 91.

دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج‏10، ص: 82

درمان پزشکى:

هر وقت درد شروع شود مریض را در یک اطاق تاریک بخوابانند و این نسخه‏ها را به مریض بخورانند:

1- کافئین سیترت 5/ 1 گرم، سدیم سالیسلات 10 گرم.

2- آرگوتامین تارتارت 2 میلى گرم صبح و شب.

3- لومینال 5/ 0 گرم روزى سه مرتبه.

4- آسپرین 5 گرم، فیناسیتین دو گرم، کافئین 2 گرم هنگام درد شد.

اگر جگر و طحال مریض خراب هست آن را با ادویه مناسب علاج کنند و از شراب و چاى و قهوه و کباب پرهیز نمایند. تزریق سوزن آرگوتامین تارتارت 14 گرم زیر پوست نافع مى‏باشد.

درد شقیقه عموماً در سن 15 تا 25 سالگى اتفاق مى‏افتد و در این درد رگهاى مغز انسان گشاد مى‏شود و مقدار خون بیشتر از حد مقرر به دماغ مى‏رسد.

این مرض بیشتر موروثى مى‏باشد. بعضى اشخاص درد شقیقه و درد صرع را با هم دارند. دل بهم خوردگى و قى نیز همراه با درد مى‏باشد. از اسباب این مرض، فشارخون، خرابى نظر، خستگى، ضعف و نسبت به مردها؛ در زنها این مرض بیشتر مى‏شود. زکام کهنه و قبض دائمى شکم نیز از اسباب این مرض مى‏باشد. داروئى که خواص بسیار خوب در معالجه میگرن همراه با سردى دارد، به قرار زیر است:

یک درهم جندبیدستر به همان مقدار فرفیون و یک قیراط مشک را در یک ظرف روغن سوسن یا روغن زیتون یا روغن کنجد هر کدام که در دسترس بود حل کرده و در گوش طرف دردناک یا در هر دو گوش مى‏چکانند که در موارد سردرد مزمن و سخت این درمان سودمند است.

براى معالجه سردرد همراه با باد غلیظ، بخور تخم رازیانه یا برگ رازیانه خشک یا تخم پنج انگشت مفید است یا روغن بادام تلخ در گوش و بینى چکانده شود یا با خردل و

دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج‏10، ص: 83

آبکامه غرغره شود، نافع مى‏باشد.

گل ختمى را در سرکه زده و روى سر گذاشته شود که براى سرگیجه و میگرن مفید است.

از مواد لطیف کننده (ملطفات) که خون را گرم و بخارهاى غلیظ را آرام کرده مانند آب نخود با روغن زیتون و زیره و شبت و سرخ کردنیها (قلیله‏ها) با روغن زیتون و مطنجن‏ها با آبکامه مفید است و از خوردن گوشت سفت و آش حلیم و کاچى‏ها خوددارى کرده و از زیاده‏روى در غذا خوردن اجتناب ورزیده و نباید بلافاصله بعد از غذا بخوابد.[3]

 



[1] ( 1)-/ راهنماى پزشکى خانواده، ص 359.

[2] ( 2)-/ مجموعه داستانهاى پزشکى خانواده، ص 92- 91.

[3] ( 1)-/ مطنجن: متنجان خورش مرکب از کشمش و قیسى و گردو و رب انار و گوشت مرغابى و گاه خرما است.



اما از نظر شدت و ضعف

    سردرد سه نوع است:


سردرد شدید، سردرد متوسط، سردرد سبک یا ضعیف.

سردرد گاهى چنان شدت پیدا مى‏کند که انسان مى‏خواهد سرش را به در و دیوار بکوبد و آرزو مى‏کند که از هوش برود تا بتواند این سردرد را تحمل کند. گاهى سردرد خفیف و تحمل آن آسان است و این سردرد هم دو حالت دارد گاهى زودگذر است و گاهى پاینده و دیرگذر مى‏باشد.

افرادى که مغز ضعیف و ناتوان دارند بیشتر دچار سردرد مى‏شوند و گاهى مغز سر بحدى حساس مى‏شود که با جزئى تحرکى چه عصبى باشد یا گوارشى یا تحریکى دیگر، مغز متأثر مى‏شود و سردرد عارض مى‏شود.

گاهى سردرد معده را هم تحت تأثیر قرار مى‏دهد و باعث تهوع و استفراغ مى‏گردد و گاه برعکس معده سر را تحت تأثیر قرار مى‏دهد و بخارات معده از طریق شریانها به سر رسیده و باعث سردرد مى‏شوند.

بعضى سردردها موسمى هستند مثلا سردردهاى سرد مزاج بیشتر در فصل پائیز و زمستان شدت مى‏یابند و سالى که داراى تابستانى خشک و کم باران و برعکس پائیزى‏تر و پرباران باشد سردردهاى سرد مزاج در این سال زیادتر خواهند بود در مقابل سردردهاى گرم مزاج در فصول گرم شدت بیشترى دارند.

عواملى که باعث سردرد مى‏شوند ممکن است عوامل خارجى باشند یا عواملى از داخل مغز را تحت تأثیر قرار داده و ایجاد سردرد نمایند. عواملى که از خارج اسباب سردرد مى‏شوند عبارتند از ضربه خوردن مغز، برخورد گرما یا سرما به جمجمه، برخورد بعضى مواد شیمیایى، تحریک حس بویایى بوسیله بعضى عطرها یا بوهاى تند و ناخوش، برخورد بعضى اشعه کیهانى یا مواد رادیو آکتیو به سر ...

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 29

عواملى که از داخل سبب سردرد مى‏شوند مانند سرد مزاج شدن مغز سر یا برعکس غلبه حرارت داخلى بر سر یعنى گرم مزاج شدن آن، گاهى تجمع بخارات در گوش یا در اطراف بینى و قسمت جلوى سر که این‏گونه سردردها با داروهاى عطسه‏آور مداوا مى‏گردند، گاهى تجمع مواد رطوبى در مغز یا پرده‏هاى مغز یا تجمع مواد صفراوى یا غلبه خون اسباب سردرد مى‏شود، گاهى پیدایش ورم یا غده در مغز یا در پرده‏هاى مغز که این غده ممکن است خوش‏خیم یا بدخیم باشد که اگر بدخیم باشد علاجش با عمل جراحى و بیرون آوردن است یا بوسیله اشعه‏اى مى‏توان سلولهاى بدخیم را سر جاى خود از بین برد ولى اگر غده خوش‏خیم باشد اگر گرم مزاج باشد ایجاد بیمارى سرسام مى‏کند که در بحث سرسام شرح داده شده است و اگر سرد مزاج باشد علائم دیگرى دارد مانند افتادن و از هوش رفتن بدون آنکه درد شدیدى در سر وجود داشته باشد، ولى اگر افتادن و از هوش رفتن با درد شدید همراه باشد معمولا غده مغزى گرم مزاج مى‏باشد، گاه سردردى که اسباب و علت آن درونى است ممکن است در اثر غلبه صفرا و مواد صفراوى باشد در این صورت علامت آن خشکى بینى، کم خوابى، عطش، زردى رنگ رخسار و زردى و تیرگى بول و گاه تلخى دهان و سرگیجه مى‏باشد.

در مقابل اگر ماده‏اى که اسباب سردرد شده سرد مزاج باشد همانطوریکه قبلا اشاره شد از روى رنگ ادرار و حجم ادرار و طعم دهان و سایر علامات سرد مزاجى مشخص مى‏شود و هنگامى که سردرد در اثر امتلاء و پرى دستگاه گوارش باشد علامت آن سنگینى سر و بى‏اشتهائى و تنبلى و خواب‏آلودگى مى‏باشد. کسى که بر اثر برخورد سرما بسرش دچار سردرد شده بهتر است که اولا مزاج خود را نرم بدارد حتى اگر با تنقیه هم شده نگذارد که در حال یبوست بماند و سر را در هواى ملایم نگهدارد که سرد نباشد لکن خیلى زیاد هم نباید سر را گرم کنند چون بافتهاى مغز که از سرما آسیب دیده‏اند اگر بسرعت گرم شوند و حرارت زیاد باشد آسیبى بزرگتر از آسیب اول خواهند دید، این افراد باید حرکات ورزشى سنگین نکنند و جنبش زیاد هم نداشته باشند، مشروبات الکلى نخورند و هرگز جایش (جایشان) سرد نباشد، در هواى اتاق بخور مرزنگوش بدهند و روغن‏هاى گرم مزاج در بینى بچکانند، اگر بیمار تب داشته باشد غذاها و داروهاى گرم مزاج باو ندهند تا تب اضافه نشود لکن اگر تب نداشته باشد مى‏توان از منضج‏هاى گرم مزاج مانند تخم کرفس، رازیانه، انسیون، ریشه شیرین بیان پوست گرفته را بجوشانند و از آب صاف شده چند نوبت به بیمار بدهند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 30

افرادى که پس از جماع به سردرد مبتلا مى‏شوند معمولا سرد مزاج مى‏باشند و بنیه ضعیف دارند در اینان امتلاء گوارشى و بخارات معده نیز موجود است این افراد باید ابتدا به تخلیه دستگاه گوارش از مواد زائد بپردازند سپس از داروها و غذاهاى مقوى استفاده کنند، ورزش کنند و جماع کمتر کنند بخصوص در شکم گرسنه هرگز جماع نکنند.

گاه سردرد بحرانى مى‏باشد اگر در این حالت مزاج بیمار پر باشد و حال تهوع داشته باشد گاه لبهاى بیمار پرش دارند و سرگیجه و سنگینى سر احساس مى‏شود درصورتى‏که بیمار مبتلا به زخم معده نباشد داروهاى قى‏آور باید تجویز نمود مانند سکنجبین گرم کرده یا داروهاى قى‏آور دیگر تا معده بیمار تخلیه شود و سردرد ساکت گردد و لکن اگر سردرد بحرانى علت و اسباب دیگرى داشته باشد باید علت و اسباب را جستجو نمود سپس به رفع آن پرداخت. در مشارکت معده و مغز براى بوجود آمدن سردرد تجمع بخارات در معده یا در اثر تجمع اخلاط در معده یا در اثر ضعف و ناتوانى دستگاه گوارش در انجام اعمال مربوط بخود ایجاد سردرد مى‏شود در این بیماران باید مشکلات دستگاه گوارش حل شوند تا مشارکت مغز و دستگاه گوارش در بروز سردرد از بین برود و سردرد زایل گردد.


-------------------------------------------------------------



    طب سنتی خسروی     



 

درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى

و مواد طبیعى، ص: 25

چیزهایى که پزشک باید هنگام معاینه بیمار در نظر بگیرد:


1- تشخیص نوع بیمارى‏

2- مدت زمان یا ایام بیمارى‏

3- اگر بیمار زن باشد پرسش شود آیا حامله است یا بچه شیرده یا هیچ‏کدام؟

4- شغل بیمار، چون بسیارى از بیماریها مربوط به شغل بیمار است مانند نفس تنگه‏هائى که در کارگران معدن یا کارگران کوره‏ها مشاهده مى‏شود.

5- سن بیمار

6- در نظر گرفتن مقدار قدرت جسمانى و روانى بیمار

7- در نظر گرفتن رنگ و رخسار بیمار

8- در نظر گرفتن بیماریهاى فامیلى که در بعضى خانواده‏ها مشاهده مى‏شود

9- یبوست یا نرمى مزاج بیمار

10- مشاهده زبان بیمار که نمایانگر عوارض بعضى بیمارى‏هاى گوارشى یا کبدى است‏

11- رنگ ادرار و حالات مختلف آن مانند تکرر ادرار- سلسل البول- تقطیر البول و ...

12- طعم دهان بیمار مثلا اگر دهان تلخ باشد علامت وجود صفراى زیادى در خون مى‏باشد.

13- کیفیت حرکات نبض که از روى کیفیت و کمیّت ضربان نبض مى‏توان به بسیارى از بیماریها پى برد

14- نحوه تکلم بیمار

15- تشخیص مزاج بیمار که گرم است یا سرد یا انواع دیگر

  

  --------------------------------------------------- 

                

          سردرد             


سردرد اقسام مختلف دارد و هر قسمت از سر، که درد داشته باشد دلیل بر بیمارى خاصى است که همه در کتاب طب سنتى سینا شرح داده شده است لکن در این کتاب به چند مطلب اشاره مى‏شود

سردرد پیوسته یا مستمر یا غیر منقطع: هنگامى که سردرد در هر قسمتى از سر که باشد بلا انقطاع شد معمولا از حرارت است و لازم است که از داروهاى سرد مزاج و زالو و مسهل‏هاى سرد مزاج استفاده شود.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 26

نسخه:

جوانى به مطب مراجعه کرده اظهار مى‏دارد که مدت یک سال است بطور مداوم سرش درد مى‏کند و غیر از مواقعى که در عالم خواب است بقیه مواقع جلو سر و پیشانى‏اش درد دارد و در برخورد گرما به سردرد بیشتر مى‏شود. چون درد دائمى است و در گرما شدت مى‏یابد و دوره معینى هم ندارد معلوم مى‏شود که مزاج بیمار گرم است. دستور داده شد که ابتدا سه عدد زالو در جلو سر انداخته شود، گرد کافور با سرکه بمالند در محل درد، از خوردن غذاهاى گرم مزاج و ادویه‏جات و رفتن در زیر آفتاب پرهیز کنند، روز اول منضج سرد مزاج مانند گل بنفشه، عناب، سپستان، تخم کاهو، تخم گشنیز، تخم خرفه را بجوشانند یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند روز دوم و سوم مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کرده صبح ناشتا بخورند و پرهیز غذایى آن روز را انجام دهند، چون درد شدید است و گاه براى بیمار تب عارض مى‏شود مى‏توانند گل بنفشه را پودر کرده و عصرها با قدرى شربت سکنجبین یا آب انار بخورند از روز چهارم مى‏توان از معجون اطریفل گشنیزى استفاده نمود و در غیر این صورت مى‏توان پودر گشنیز را در دهان ریخته قدرى آب از بالاى آن بخورند یا با آب میوه سرد مزاج یا آب خنک مخلوط کرده صبح و عصر میل کنند تا سردرد قطع شود بعلاوه براى این‏گونه افراد بخور سرکه یا بخور تخم گشنیز و قهوه نیز مفید بوده و انداختن زالو هم در پشت گوش افرادى که سردرد مستمر دارند مفید است و داروهاى عطسه‏آور سرد مزاج هم سردرد را تسکین مى‏دهد.

بیمار دوم- مردى به مطب مراجعه نموده و اظهار مى‏دارد که ماهى یکبار سردرد مى‏گیرد هربار که سردردش شروع مى‏شود مدت یک هفته ادامه پیدا مى‏کند و چنانچه وارد محلى شود که هواى آلوده به دود و گرد و غبار دارد سردردش شروع مى‏شود و ادکلن و عطرهاى خارجى نیز همین اثر را دارند سایر علائم و حالات بیمار بررسى شد معلوم شد که بیمار مزاجش گرم است. داروهائیکه تجویز شد و بیمار بهبودى حاصل نمود عبارتند از:

روز اول گل بنفشه تخم کاهو عناب تخم حرفه را بجوشاند و یک لیوان از آب صاف شده صبح و یک لیوان عصر بخورد.

روز دوم مغز میوه فلوس را در آب داغ حل کرده صبح ناشتا بخورند و در این روز دستورات مربوط به خوردن مسهل را رعایت کنند تقریبا پانزده گرم از فلس‏هاى داخل میوه فلوس را در حدود 5/ 1 لیوان آب داغ حل کرده میل کنند درصورتى‏که سردرد شدید شود مى‏توانند بخور سرکه یا بخور پودر گشنیز به بینى بدهند و انفیه در بینى بکشند تا بیمار عطسه کند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 27

گاه مشاهده مى‏شود که سردردهاى دوره‏اى بین حرارت و رطوبت مزاج اشتباه مى‏شوند و سردرد علائم دو مزاج را دارد در این صورت علائم غالب را باید در نظر گرفت و اگر با داروهاى معمولى سردردهاى دوره‏اى مداوا نشوند باید به بیمار پس از مصرف منضج و مسهل مربوطه گنه‏گنه داده شود.

اقسام سردرد

سردرد گاهى مستقل و گاهى مربوط به یک بیمارى دیگر مى‏باشد مانند سردردى که هنگام سرماخوردگى عارض مى‏گردد.

سردرد انواع مختلف دارد و در مزاجهاى مختلف سردرد و محل درد فرق مى‏کند و آثار و علائم مخصوص به خود را دارد.

سردرد پیوسته یا غیر منقطع یا مستمر- سردردهائى که بطور پیوسته ادامه دارند و قطع و وصل نمى‏شوند و ممکن است روزها یا هفته‏ها ادامه داشته باشند معمولا گرم مزاج بوده و از حرارت مزاج مى‏باشند این‏گونه سردردها داراى علائم زیر مى‏باشند.

1- درد بیشتر مواقع در بالاى سر و در محل استخوان آهیانه مى‏باشد

2- سردرد گاهى با حال تهوع همراه است که در این صورت بیمار مشکل صفراوى هم دارد

3- رنگ ادرار زرد زعفرانى و یا قرمز مى‏شود

4- دهان معمولا تلخ مى‏گردد که این نیز از علائم غلبه صفرا در خون است‏

5- دهان معمولا خشک مى‏شود و این علامت حرارت مزاج است‏

6- مریض در بدن احساس حرارت مى‏کند

7- در بعضى از این افراد غلبه خون یا غلظت خون هم وجود دارد

اقسام سردرد برابر نظر ابن سینا

1- سردرد موقت- مانند سردردى که در اثر خمارى در معتادان بوجود مى‏آید که با رفع خمارى بهبود حاصل مى‏کند یا سردرد ناشى از خوردن بعضى مواد غذائى یا ترکیبات دارویى مانند سردرد ناشى از خوردن سیر و فلفل در افراد گرم مزاج.

2- سردرد پایدار- این سردرد با یک بیمارى آمده و عارض انسان شده اما پس از بهبود آن بیمارى سردرد باقى‏مانده و از بدن خارج نشده است.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 28

مثلا گاهى پس از بهبودى تب‏هاى دشوار و گرم مزاج سردرد مى‏ماند و زایل نمى‏شود این سردردها باید زودتر مداوا گردند چون ممکن است بدنبال این سردرد بیماریهائى از قبیل خواب‏آلودگى، سکته‏هاى مغزى، جنون، سستى و فرورفتن چشمها یا ثقل سامعه و یا عوارضى دیگر باقى بمانند. (این نوع سردرد در سردردهاى مستمر شرح داده شده است.

سردرد برحسب قسمتى را که از جمجمه مى‏گیرد متفاوت است و بر چند نوع مى‏باشد گاهى یک نیم از سر را مى‏گیرد که آن را صداع یک‏طرفه گویند. گاهى پشت سر را مى‏گیرد و این نوع صداع خلفى نام دارد. گاهى پیشانى را مى‏گیرد که آن را عصابه گویند. گاهى بالاى سر و در محل استخوان آهیانه را مى‏گیرد که آن را صلاع فوق رأس یا آهیانه‏اى مى‏گویند.

اما از نظر شدت و ضعف سردرد سه نوع است:

سردرد شدید، سردرد متوسط، سردرد سبک یا ضعیف.

سردرد گاهى چنان شدت پیدا مى‏کند که انسان مى‏خواهد سرش را به در و دیوار بکوبد و آرزو مى‏کند که از هوش برود تا بتواند این سردرد را تحمل کند. گاهى سردرد خفیف و تحمل آن آسان است و این سردرد هم دو حالت دارد گاهى زودگذر است و گاهى پاینده و دیرگذر مى‏باشد.

افرادى که مغز ضعیف و ناتوان دارند بیشتر دچار سردرد مى‏شوند و گاهى مغز سر بحدى حساس مى‏شود که با جزئى تحرکى چه عصبى باشد یا گوارشى یا تحریکى دیگر، مغز متأثر مى‏شود و سردرد عارض مى‏شود.

گاهى سردرد معده را هم تحت تأثیر قرار مى‏دهد و باعث تهوع و استفراغ مى‏گردد و گاه برعکس معده سر را تحت تأثیر قرار مى‏دهد و بخارات معده از طریق شریانها به سر رسیده و باعث سردرد مى‏شوند.

بعضى سردردها موسمى هستند مثلا سردردهاى سرد مزاج بیشتر در فصل پائیز و زمستان شدت مى‏یابند و سالى که داراى تابستانى خشک و کم باران و برعکس پائیزى‏تر و پرباران باشد سردردهاى سرد مزاج در این سال زیادتر خواهند بود در مقابل سردردهاى گرم مزاج در فصول گرم شدت بیشترى دارند.

عواملى که باعث سردرد مى‏شوند ممکن است عوامل خارجى باشند یا عواملى از داخل مغز را تحت تأثیر قرار داده و ایجاد سردرد نمایند. عواملى که از خارج اسباب سردرد مى‏شوند عبارتند از ضربه خوردن مغز، برخورد گرما یا سرما به جمجمه، برخورد بعضى مواد شیمیایى، تحریک حس بویایى بوسیله بعضى عطرها یا بوهاى تند و ناخوش، برخورد بعضى اشعه کیهانى یا مواد رادیو آکتیو به سر ...

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 29

عواملى که از داخل سبب سردرد مى‏شوند مانند سرد مزاج شدن مغز سر یا برعکس غلبه حرارت داخلى بر سر یعنى گرم مزاج شدن آن، گاهى تجمع بخارات در گوش یا در اطراف بینى و قسمت جلوى سر که این‏گونه سردردها با داروهاى عطسه‏آور مداوا مى‏گردند، گاهى تجمع مواد رطوبى در مغز یا پرده‏هاى مغز یا تجمع مواد صفراوى یا غلبه خون اسباب سردرد مى‏شود، گاهى پیدایش ورم یا غده در مغز یا در پرده‏هاى مغز که این غده ممکن است خوش‏خیم یا بدخیم باشد که اگر بدخیم باشد علاجش با عمل جراحى و بیرون آوردن است یا بوسیله اشعه‏اى مى‏توان سلولهاى بدخیم را سر جاى خود از بین برد ولى اگر غده خوش‏خیم باشد اگر گرم مزاج باشد ایجاد بیمارى سرسام مى‏کند که در بحث سرسام شرح داده شده است و اگر سرد مزاج باشد علائم دیگرى دارد مانند افتادن و از هوش رفتن بدون آنکه درد شدیدى در سر وجود داشته باشد، ولى اگر افتادن و از هوش رفتن با درد شدید همراه باشد معمولا غده مغزى گرم مزاج مى‏باشد، گاه سردردى که اسباب و علت آن درونى است ممکن است در اثر غلبه صفرا و مواد صفراوى باشد در این صورت علامت آن خشکى بینى، کم خوابى، عطش، زردى رنگ رخسار و زردى و تیرگى بول و گاه تلخى دهان و سرگیجه مى‏باشد.

در مقابل اگر ماده‏اى که اسباب سردرد شده سرد مزاج باشد همانطوریکه قبلا اشاره شد از روى رنگ ادرار و حجم ادرار و طعم دهان و سایر علامات سرد مزاجى مشخص مى‏شود و هنگامى که سردرد در اثر امتلاء و پرى دستگاه گوارش باشد علامت آن سنگینى سر و بى‏اشتهائى و تنبلى و خواب‏آلودگى مى‏باشد. کسى که بر اثر برخورد سرما بسرش دچار سردرد شده بهتر است که اولا مزاج خود را نرم بدارد حتى اگر با تنقیه هم شده نگذارد که در حال یبوست بماند و سر را در هواى ملایم نگهدارد که سرد نباشد لکن خیلى زیاد هم نباید سر را گرم کنند چون بافتهاى مغز که از سرما آسیب دیده‏اند اگر بسرعت گرم شوند و حرارت زیاد باشد آسیبى بزرگتر از آسیب اول خواهند دید، این افراد باید حرکات ورزشى سنگین نکنند و جنبش زیاد هم نداشته باشند، مشروبات الکلى نخورند و هرگز جایش (جایشان) سرد نباشد، در هواى اتاق بخور مرزنگوش بدهند و روغن‏هاى گرم مزاج در بینى بچکانند، اگر بیمار تب داشته باشد غذاها و داروهاى گرم مزاج باو ندهند تا تب اضافه نشود لکن اگر تب نداشته باشد مى‏توان از منضج‏هاى گرم مزاج مانند تخم کرفس، رازیانه، انسیون، ریشه شیرین بیان پوست گرفته را بجوشانند و از آب صاف شده چند نوبت به بیمار بدهند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 30

افرادى که پس از جماع به سردرد مبتلا مى‏شوند معمولا سرد مزاج مى‏باشند و بنیه ضعیف دارند در اینان امتلاء گوارشى و بخارات معده نیز موجود است این افراد باید ابتدا به تخلیه دستگاه گوارش از مواد زائد بپردازند سپس از داروها و غذاهاى مقوى استفاده کنند، ورزش کنند و جماع کمتر کنند بخصوص در شکم گرسنه هرگز جماع نکنند.

گاه سردرد بحرانى مى‏باشد اگر در این حالت مزاج بیمار پر باشد و حال تهوع داشته باشد گاه لبهاى بیمار پرش دارند و سرگیجه و سنگینى سر احساس مى‏شود درصورتى‏که بیمار مبتلا به زخم معده نباشد داروهاى قى‏آور باید تجویز نمود مانند سکنجبین گرم کرده یا داروهاى قى‏آور دیگر تا معده بیمار تخلیه شود و سردرد ساکت گردد و لکن اگر سردرد بحرانى علت و اسباب دیگرى داشته باشد باید علت و اسباب را جستجو نمود سپس به رفع آن پرداخت. در مشارکت معده و مغز براى بوجود آمدن سردرد تجمع بخارات در معده یا در اثر تجمع اخلاط در معده یا در اثر ضعف و ناتوانى دستگاه گوارش در انجام اعمال مربوط بخود ایجاد سردرد مى‏شود در این بیماران باید مشکلات دستگاه گوارش حل شوند تا مشارکت مغز و دستگاه گوارش در بروز سردرد از بین برود و سردرد زایل گردد.

«حالات مختلف مغز در افراد»

افرادى که زیاد خوابهاى پریشان مى‏بینند داراى حرارت مغز مى‏باشند و افراد صفراوى مزاج در عالم خواب بیشتر اشیاء زردرنگ و اشیاء داراى حرارت مى‏بینند. افرادى که خواب مى‏بینند ولى پس از بیدارى خواب خود را فراموش مى‏کنند مغز سرد و رطوبى دارند و این افراد گاهى هم خوابهاى ترسناک مى‏بینند.

افراد معمولا سرحال و چابک و پرحرکت مغزشان گرم است و در مقابل افراد سست و تنبل مغز سرد و رطوبى دارند.

افرادى که رطوبات مغز آنان از حال طبیعى کمتر باشد به بیخوابى یا کم‏خوابى مبتلا مى‏گردند جوانان پر خونند و رطوبات مغزشان بیشتر مى‏باشد از این جهت پرخواب‏اند اما در افراد پیر رطوبات مغز کمتر دیده مى‏شود و به همان نسبت کم‏خواب‏تر مى‏گردند و معمولا خشکى مغز یکى از عوامل کم‏خوابى یا بیخوابى است.

هرگاه بیمار احساس تنبلى و سستى کند و چرت بزند و تمایل زیادى به خوابیدن داشته باشد و رنگش سربى رنگ شود دلیل بر آن است که مواد بلغمى در مغز او مجتمع شده و لازم است از مسهل‏هاى پاک‏کننده مغز از اخلاط بلغمى باو داده شود.

وقتى در مغز غلبه خون و حرارت هر دو باشد بیمار رنگش قرمز مى‏شود و چشمانش نیز قرمز شده و زیادتر از حال طبیعى عرق مى‏کند این افراد از برخورد باد خنک بر سر

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 31

و مالیدن داروهاى سرد مزاج و ریختن آب سرد بر سر و بوئیدن بوهاى سرد مزاج مانند بوى کافور و صندل و نیلوفر احساس آرامش و لذت مى‏کند.

این افراد از بوهاى بدى هم که رطوبى و سرد مزاج باشد مانند بوى گل و لاى احساس آرامش مى‏کنند. لکن افراد داراى مغز سرد مزاج از بوئیدن مواد نامبرده فوق احساس ناراحتى مى‏کنند.

حجم داخل جمجمه و فرم ساختمان سر و اندازه آن و طرز قرار گرفتن سلولهاى عصبى داخل مغز و استعداد این سلولها در هوش و استعدادهاى ذهنى و شعور و ادراک و احساس افراد موثر مى‏باشند.

جالینوس مى‏گوید افرادى که سر کوچک و بدترکیب دارند افرادى هستند کم استعداد، لجباز، بزدل، زودرنج و سرگردان و کم‏عقل اما افرادى که داراى جمجمه بزرگ و خوش ترکیب و گردنى کلفت و سینه‏اى گشاده و ستون فقراتى درشت و پرنخاع دارند افرادى هستند که داراى مغزى بزرگ و هوش و ادراک و احساس و حافظه بیشترى مى‏باشند. اما لازم به ذکر است که همیشه بزرگى سر دلیل بر زیادى استعداد نیست چون ممکن است این بزرگى مربوط به درشتى استخوانها و ناهماهنگى در قرار گرفتن آنها باشد.

سرسام‏

بنظر اطباء سنتى سرسام عبارتست از ورم مراکز عصبى جمجمه و این ورم مزاجش گرم است و در اثر حرارت مغز یا عواملى دیگر بوجود مى‏آید. اکثر مواقع بیمار تب مى‏کند و تب آن‏قدر بالا مى‏رود که بیمار از حال طبیعى خارج مى‏گردد و هذیان‏گوئى مى‏کند، گاهى با سردرد شدید همراه است و گاه بدون سردرد است، چهره بیمار سرخرنگ مى‏شود و چشمان او قرمز شده و از چشمها آبریزش مشاهده مى‏شود، بیمار از نور نفرت دارد. در مداواى سرسام بهتر است ابتدا از رگ قیفال که همان سیاهرگ روى ساعد است مقدارى خون گرفته شود و در غیر این صورت قسمت بالاى سر بیمار را بتراشند و در این قسمت چند زالو انداخته شود. ضمنا مقدارى گل ختمى را بجوشانند با مقدارى روغن کرچک و پودر صابون درآمیخته مایع صاف شده را مخلوط کنند و براى بیمار تنقیه بریزند، همچنین مى‏توان مقدارى برگ چغندر علوفه‏اى را جوشانده و به آب صاف شده آن مقدارى شکر سرخ اضافه نموده و براى بیمار تنقیه بریزند، چوب صندل را در عصاره گشنیز و کافور بسایند و از مایع حاصل بر سر و پیشانى بیمار بمالند، داروئى که درست شده است از بنفشه، نیلوفر آبى، شاهتره، ریشه کاسنى، تخم کاهو، عناب و سپستان از هرکدام پانزده مثقال‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 32

(75 گرم) را بجوشانند صاف کنند به آب صاف شده مقدار پنجاه گرم گزنگبین اضافه کرده و 25 گرم مغز میوه فلوس را در آن حل کرده و صاف نمایند (با دست پره‏هاى سیاه داخل میوه فلوس را طورى در آب دارو حل کنند که سیاهى روى آن کلا در آب دارو حل شود) از این محلول هم مى‏توان با مقدارى روغن بادام شیرین درآمیخته و روزى دوبار براى بیمار تنقیه بریزند و مى‏توانند بصورت خوراکى هم از آن استفاده کنند ضمنا مى‏توان مقدارى سرکه و روغن بادام شیرین و مقدارى گل سرخ را بجوشانند تا سرکه بخار شود و روغن گل باقى بماند و پس از تراشیدن موهاى سر آن را گرماگرم در بالاى سر قدرى متمایل به پشت سر بگذارند و این عمل را هم چند نوبت ادامه دهند مسهل قوى براى بیمار خوب نیست اما ملیّن‏ها که فشار به روده زیاد وارد نکنند و تقریبا ملایم یا سرد مزاج باشند براى بیمارى مفیدند.

گاهى مشاهده مى‏شود که افرادى بطور ناگهانى و بلا مقدمه به بیمارى مالیخولیا یا جنون مبتلا مى‏گردند. اگر این بیمارى با تب همراه باشد همان سرسام است و باید مداواى سرسام شود و اگر بیمار تب نداشته باشد سرسام نیست و براى این‏گونه بیماران منضج و مسهل‏هائى که دستگاه گوارش را پاک مى‏کنند چند نوبت بطور یکدر میان داده شود و پس از چند روز به بیمار معجون اطریفل گشنیزى داده شود تا بیمارى بهبود یابد براى این‏گونه افراد آزمایش انگلهاى گوارشى هم لازم است و باید پزشک بررسى نماید که اینان در اثر ضربه روحى روانى باین بیمارى مبتلا نشده باشند.

یک نسخه‏

خانمى مدت بیست روز است که شبها چشم چپ و طرف چپ صورتش درد شدید مى‏گیرد و بینى طرف چپش گرفته مى‏شود و احساس گرفتگى در طرف چپ گلوى خویش هم دارد و از چشمها قدرى اشک‏ریزى مى‏شود.

این بیمارى نوعى عصابه است و مزاجش سرد است و دستگاه گوارش تقریبا از اخلاط بلغمى پر مى‏باشد. داروى زیر تجویز شد و پس از چند روز بهبودى حاصل گردید.

روز اول ریشه شیرین‏بیان، تخم کرفس، رازیانه و توکلیجه (از هرکدام ده گرم) را بجوشانند آب صاف شده را بخورند.

روز دوم سناى مکى پانزده گرم گل سرخ ده گرم را بجوشانند آب صاف‏شده را صبح ناشتا بخورند (داروى روز دوم پرهیز غذائى دارد و با این دارو نباید نان و دوغ و سرخ‏کرده و چائى در آن یک روز بخورند)

از روز سوم معجون راوند را که درست مى‏شود از ریوند چینى و رازیانه و سناى مکى که با عسل درآمیخته شده بقدر یک فندق صبح‏ها بخورند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 33

هنگام درد رازیانه را بجوشانند پارچه‏اى را روى آب داغ آن زده گرماگرم در محل درد بگذارند.

نسخه 2

خانمى که سابقه میکرن دارد اظهار مى‏دارد که چند نوبت از حال رفته است و فشار خون او پایین مى‏افتد.

روز اول گل پونه، آویشن، تخم کرفس و توکلیجه را بجوشانند یک لیوان صبح و یک لیوان عصر بخورند.

از روز دوم روزانه پانزده گرم سولفات دو سود را در نصف لیوان آب داغ حل کرده پس از قدرى سرد شدن صبح ناشتا بخورند تا سه روز و عصرها یک قاشق غذاخورى از شربت بقراط بخورند.

از روز چهارم ببعد مقدارى مغز بادام بوداده را با قدرى کندر و زعفران پودر کرده با عسل طبیعى درآمیزند بصورت معجون درآید هفت روز بخورند و از غذاهاى مقوى مانند کبوتر و گنجشک و مرغ خانگى استفاده کنند، در صورت عدم بهبود باید از گنه‏گنه و مسهل سناى مکى استفاده کنند.

سردرد سرد مزاج‏

سردردهاى سردمزاج خود چند نوع‏اند مانند درد پیشانى (عصابه)، درد شقیقه، سر درد کلاه خودى سرد مزاج، سردردهاى دوره‏اى (غیر از سردرد یک روز در میان که مزاج گرم‏دار بقیه سردردهاى دوره‏اى مزاجشان سرد است). گاهى سردرد سرد مزاج با تجمع اخلاط بلغمى در بدن همراه است و گاه در اثر سردى مزاج مغز و یا عوامل دیگر عارض مى‏شود.

در سردردهاى سرد مزاج سرخى چشم و چهره، تلخى و خشکى دهان، درد ناحیه آهیانه، سرخى بول و سائر علائم حرارت مشاهده نمى‏شود در مداواى این سردرد هم از داروهاى ضمادى و هم از داروهاى خوراکى و بویائى و عطسه‏آور و غیره استفاده مى‏شود، داروهاى ضمادى که به سر مالیده مى‏شوند باید گرم مزاج باشند مانند شیرابه یا جوشانده فرفیون، جوشانده خردل، آب مرزنگوش، روغن فلفل، روغن زعفران گند بیدستر (بیضه سگ آبى)، جوشانده عاقرقرحا و غیره ...

براى تنقیه مى‏توان از داروهائى مانند جوشانده مرزنگوش مخلوط با روغن کرچک یا داروهاى دیگر گرم مزاج استفاده نمود.

از بوئیدنى‏ها داروهاى مقوى اعصاب و گرم‏کننده مانند مفرى و سیاه‏دانه پودر کرده مى‏توان استفاده نمود. ضمنا داروهاى عطسه‏آور براى این افراد بسیار مفیدند مانند

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 34

کشیدن پودر کندش در بینى که پس از انجام عطسه بتعداد کافى بخارات از سر خارج مى‏شود و سردرد تسکین یا تقلیل مى‏یابد.

بعنوان خوراکى ابتدا منضج و مسهل گرم مزاج به بیمار مى‏دهند و اگر شکم بیمار روان باشد نیازى به مسهل نیست و تنها از منضج‏هاى گرم مزاج باید استفاده کرد، مانند انسیون، بادرنجبویه، پرسیاوشان، عاقرقرحا، افسنطین، مرزنجوش، اسطو خودوس و غیره که مجموع یا چند تا از گیاهان را انتخاب و بجوشانند و روزى یک لیوان افراد بالغ از آب صاف‏شده دارو بخورند و مدتى ادامه دهند و اگر در بدن خلطى هست آن را از بدن بیرون نمایند.

یکى از داروهاى بسیار مفید براى سردردهاى سرد مزاج گنه‏گنه یا اکسید دوکینین مى‏باشد براى مصرف این دارو باید ابتدا منضج و مسهل به بیمار بدهند تا بدن پاک گردد سپس دو روز یا سه روز صبح ناشتا هر روز مقدار پانصد میلیگرم گنه‏گنه را در کپسول کرده میل کنند.

افرادى که به سردردهاى سردمزاج مبتلا مى‏باشند باید از خوردن غذاى رطوبى و سرد مزاج خوددارى کنند، از روى بى‏میلى آب یا غذا نخورند ترشى‏جات و غذاهائى که براى افراد میکرنى مضرند براى این‏گونه بیماران هم زیان‏آورند و در مقابل ورزش براى آنان بسیار نافع است.

سردرد شقیقه‏اى‏

این سردرد اکثرا در ناحیه شقیقه بوجود مى‏آید سردرد شقیقه اکثرا نوبتى است و گاهى هم پیوسته مى‏باشد و معمولا اسباب این سردرد اخلاط است درد گاهى بحدى مى‏رسد که بیمار طاقت دست زدن به محل درد را ندارد.

در این بیمارى ابتدا باید مشخص شود خلطى که اسباب سردرد شده گرم است یا سرد. معمولا دردهاى شقیقه‏اى نوبتى یا قطع و وصل شونده سرد مزاج‏اند اما اگر پیوسته و مستمر باشند و یکسره درد وجود داشته باشد و قطع و وصل نشود مزاج آن گرم است و این درد مداواى دردهاى مستمر را دارا مى‏باشد.

اگر سردرد نوبتى باشد بهتر است قبل از هر چیز بدن تنقیه شود و اخلاطى که سبب بروز سردرد مى‏شود از بدن خارج گردند. مداواى درد شقیقه غیر مستمر تقریبا مشابه مداواى سردردهاى سرد مزاج مى‏باشد.

گاهى درد شقیقه جزء دردهاى عصبى یا میکرنى مى‏باشد در این صورت باید علاج آن درد شود تا درد شقیقه هم به تبع آن قطع شود. از داروهاى خوراکى منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج براى آنان که درد مستمر ندارند لازم است همچنین از داروهاى ضمادى‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 35

براى درد شقیقه یکى روغن قسط است که بدستور زیر درست مى‏شود.

(در جوامع بشرى هرچه زندگى ماشینى بیشتر گردد این نوع سردرد نیز افراد بیشترى را مى‏گیرد. سردرد میکرنى سرد مزاج است.)

قسط صد گرم، سلیخه (پوست ضخیم دارچین) و فلفل سیاه و عاقرقرحا و فرفیون از هرکدام چهل و پنج گرم، جند بیدستر پنجاه گرم مجموع را قدرى بکوبند و با قدرى آب بجوشانند تا تقریبا نصف آب بخار شود و نصف دیگر باقى بماند صاف کنند و به آب صاف شده حدود دو کیلوگرم روغن زیتون یا روغن کنجد اضافه نمایند و مجددا بجوشانند تا آب بخار شود و روغن باقى بماند، روغن حاصل را روغن قسط گویند این روغن براى ضماد در محل درد شقیقه و یا عصابه و سردردهاى سرد مزاج مفید است یوسفى در کتاب خود نوشته‏اند افرادى که درد شقیقه دارند مى‏توانند مقدارى صمغ عربى و تریاک و زعفران را بکوبند پودر شود از پودر حاصل با گلاب خمیر کنند و بر شقیقه یا پیشانى بگذارند. (صمغ عربى پنج گرم تریاک 5/ 2 گرم و زعفران یک گرم) یکى از داروهاى خوراکى که براى سردردهاى سرد مزاج و درد شقیقه مفید است خوردن جوشانده مرزنجوش و مومیاى مکى اصل مى‏باشد بدین طریق که مقدارى مرزنجوش را بجوشانند و چند روز یک حبه مومیائى را با مقدارى از جوشانده مرزنگوش بخورند و مدتى ادامه دهند.

در بعضى از سردردهاى میکرنى و سرد مزاج که بیشتر پشت گردن را مى‏گیرد اگر مقدارى زیره را بکوبند و با تخم مرغى که آب‏پز و سفت درست کرده‏اند مخلوط کرده و مجددا با روغن حیوانى سرخ کنند و گرماگرم در پارچه‏اى ریخته و روى محل درد پشت گردن بگذارند در تسکین درد اثر قابل توجهى دارد.

میکرن‏

میکرن نوعى سردرد است که در بعضى خانواده‏ها موجود است و بیشتر خانمها بآن مبتلا مى‏شوند و مردان کمتر به میکرن مبتلا مى‏شوند بلکه بیمارى مردان معمولا شبه میکرن مى‏باشد.

در این بیماران قبل از آنکه سردرد عارض گردد چشمها قدرى تار مى‏شوند، گاهى نقطه‏هاى نورانى در جلو چشم مشاهده مى‏شوند، سستى و سنگینى در دست و پاها پیدا مى‏شود، گاهى حال تهوع و استفراغ به بیمار دست مى‏دهد و بدن قدرى سست مى‏گردد این علامات حدود نیم ساعت طول مى‏کشند بعد سردرد پیدا مى‏شود، در بعضى افرادى که میکرن شدید دارند گاهى اختلال در سخن گفتن آنان پیدا مى‏شود این سردرد گاهى یک طرف و گاهى دو طرف و گاهى شقیقه‏ها را مى‏گیرد گاهى هم‏

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 36

یک نوبت طرف راست و یک نوبت طرف چپ سر را مى‏گیرد. در جوامع بشرى هرچه زندگى ماشینى بیشتر گردد این نوع سردرد نیز افراد بیشترى را مى‏گیرد. سردرد میکرنى سرد مزاج است.

در این افراد اگر بار زبان داشته باشند دلیل بر پرى دستگاه گوارش آنان از اخلاط بلغمى است و باید با منضج و مسهل‏هاى گرم مزاج بار زبان آنان از بین برود. پزشکان سنتى معتقدند که سردرد میکرنى سردردى است عصبى گوارشى یعنى با هماهنگى دستگاه عصبى و دستگاه گوارشى بوجود مى‏آید در این افراد اگر دستگاه گوارش ناراحت شود سردرد عارض مى‏شود و اگر دستگاه عصبى ناراحت شود باز سبب عود کردن سردرد میکرنى خواهد شد لذا بر این بیماران است که هم دستگاه گوارش خود را سالم نگهدارند. هم دستگاه عصبى را مثلا هرگاه این افراد در خوردن ترشى‏جات زیاده‏روى کنند یا غذاهائى که ذیلا نامبرده مى‏شوند زیاد بخورند سردرد آنان عود مى‏کند همچنین زمانى که دستگاه عصبى آنان ناراحت گردد سردرد عود خواهد کرد بعلاوه هر کار فکرى عصبى یا جسمى که براى فرد خسته‏کننده باشد سردرد را ظاهر مى‏سازد.

براى مداواى این سردرد بهتر است دو سه روز بیمار منضج و مسهل‏هاى پاک‏کننده بدن از اخلاط بخورد و دو یا سه روز متوالى هم بدنبال منضج و مسهل گنه‏گنه را صبح ناشتا مقدار نیم گرم (یا 500 میلیگرم) میل نمایند و پس از اتمام گنه گنه از معاجین و شربتهاى تقویت‏کننده دستگاه عصبى و دستگاه گوارشى مدتى استفاده کنند، ورزش و گردش و تفریح نمایند و از غذاهاى نامبرده زیر حتى المقدور استفاده نشود.

پیاز خام، باقلا، وانیل، قهوه، آش، ترید، سوپ جو، مرکبات ترش و نارس، فلفل، بادمجان، شیر، غذاها و داروهاى پائین‏آورنده فشار خون در افرادى که فشار پائین یا متوسط دارند، زیاده‏روى در غذا خوردن، نوشیدن آب از روى بى‏میلى، ترشى‏جات، خوردن غذا از روى بى‏میلى، خوردن غذا در بین دو نوبت غذا، چائى، مشروبات الکلى. یکى از داروهائیکه براى سردردهاى سرد مزاج مفید است روغن قسط است که در بحث روغن‏ها نحوه ساختن آن شرح داده شده است.

سبات سهرى یا خواب در بیدارى‏

گاه در اثر تجمع مواد صفراوى یا بلغمى یا هر دو آنها در مراکز عصبى نزدیک به مرکز خواب حالت خواب‏آلودگى مخصوصى به انسان دست مى‏دهد که اصطلاحا آن را سهر یا سبات سهرى یا خواب در بیدارى گفته‏اند.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 37

هنگامى که اخلاط بلغمى بر مرکز خواب غلبه داشته باشند، سنگینى سر. خواب آلودگى، سنگینى خواب، تنبلى، روى هم افتادن پلکها، کندى در عمل تکلم و پاسخ گفتن به سوالات به بیمار دست مى‏دهد.

هنگامى که غلبه مواد صفراوى بر این مرکز عامل بیمارى باشد علامت آن بیخوابى، پریشان‏گوئى، چشم بجائى دوختن (مانند بیماران صرعى)، زردى بول و بعضى آثار غلبه صفرا مى‏باشد، این بیمار خوابش گران نیست وقتى صدایش بزنند زود بیدار مى‏شود و به صدا پاسخ مى‏دهد. این افراد گاهى چشمهایشان باز مى‏ماند و حتى پلکهاى خود را هم حرکت نمى‏دهند.

گاهى بیمارى سبات سهرى در اثر پیدایش ورم در مرکز خواب یا قسمتهائى از مغز که مجاور مرکز خواب است روى مى‏دهد که در این حالت مداواى بیمار مداواى ورم است و اگر ورم بدخیم باشد یا خوش‏خیم باید بررسى شود اگر ورم بدخیم باشد با عمل جراحى باید غده را از مغز بیرون آورند و چنانچه خوش‏خیم باشد اگر با دارو ورم تحلیل نرود آن را هم باید جراحى نمایند.

امّا در دو حالت اول که ورمى در مغز وجود ندارد اگر مواد غالب بر مرکز خواب بلغمى باشد با مسهل‏هاى دفع‏کننده اخلاط بلغمى و اگر صفراوى باشد با مسهل‏هاى دفع‏کننده اخلاط صفراوى باید بیمار را مداوا نمود.

لازم به ذکر است که بیمارى سبات سهرى با بیمارى صرع فرق دارد، بیمارى صرع علامات مخصوص به خود دارد و با تهیه نوارهاى مغزى وجود آن مشخص مى‏شود و هنگامى که صرع بیمار را مى‏گیرد حواس ظاهرى او بطور موقت زایل مى‏شود و با محیط اطراف خود کاملا قطع رابطه مى‏کند و علائم دیگرى مانند کج شدن دست و پا و تکانهاى صرعى و غیره در او هست که با حالت خواب‏آلودگى فرق دارد.

بیمارى سبات سهرى بیشتر در افرادى مشاهده مى‏شود که زیاد مى‏خورند، زیاد مى‏نوشند، از مواد افیونى و مشروبات الکلى استفاده مى‏کنند و تحرک کمترى دارند.

بیمارى سبات با سکته هم فرق دارد چون در سبات بیمار صدا را مى‏شنود و مى‏تواند از خواب بیدار شود و به گفته‏ها پاسخ دهد درصورتى‏که در سکته کامل نه حسى موجود است و نه حرکتى و مرکز آن هم قسمت دیگرى از مغز است که آسیب دیده است.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى، ص: 38

بین افرادى که در حال سبات هستند و افرادى که در اثر ضعف و ناتوانى قلب غش کرده‏اند تفاوتهائى موجود است مثلا نبض سباتى نیرومند است و مانند نبض کسى است که در عالم خواب است و حال آنکه نبض کسى که غش کرده است ضعیف است، غش کردن بتدریج عارض مى‏شود، رنگ بیمار زرد است و شبیه به رنگ مردگان مى‏شود و دست و پایش سرد مى‏گردد و بینى او کشیده و لاغر مى‏گردد درصورتى‏که این علائم در سبات سحرى وجود ندارند.


---------------------------------------------------------------------


طب سنتى سینا،


    درمان بیماریهاى مختلف 


  با گیاهان دارویى، ص: 14

               

 سردرد

سردرد اقسام مختلف و


         اسباب متفاوت دارد. 

سردرد ممکن است عصبى باشد

یا در اثر اختلالات گوارشى یا ناراحتى چشمى یا در اثر برخورد گرما یا 

سرماى محیط بر سر یا تنفس گازهاى سمى یا وجود آلرژیک و حساسیت نسبت

به بعضى بوها یا غذاها یا همراه بعضى بیماریها باشد مانند آنفولوآنزا و 

سرماخوردگى و گاهى سردردهاى بسیار شدید مقدمه مننژیت مى‏باشند. 

سردرد ممکن است بصورت مزمن درآمده که آن نیز ممکن است بطور مکرر باشد

و یا با فاصله چند هفته یا چند ماه یکبار عارض گردد در نوعى از این سردردها

قبل از پیدا شدن درد چشم‏ها قدرى تار مى‏شود گاهى نقطه‏هاى نورانى دیده 

مى‏شود و سستى و سنگینى در دست یا پا احساس شده و گاهى حالت تهوع

و استفراغ وجود دارد و گاهى بطور موقت بینائى کم مى‏شود و این علائم

حدود بیست دقیقه گاهى بیشتر طول مى‏کشد گاهى همراه این علائم یکى

از بازوها سست مى‏گردد این نوع اخیر از سردردها را میگرن نامند

در بعضى از افرادى که میگرن شدید دارند حتى در صحبت کردن

آنان مقدارى اختلال پیش مى‏آید. سردرد میگرنى بیشتر یک‏طرفه و گاهى 

دوطرفه است و در بعضى افراد یک نوبت طرف راست و در نوبت دیگر

طرف چپ سردرد مى‏گیرد درباره اسباب و مداواى میگرن مطالعات و

آزمایشها و زحمات قابل توجهى کشیده شده و به خصوص هرچه زندگى

بیشتر ماشینى مى‏شود بیماران میگرنى بیشتر مى‏گردند اگر سبب سردرد مادى باشد

از روى بار زبان یا از روى عدم اشتها به غذا و یا از روى رنگ بول و یا از آثار

غلبه خون که عبارتند از خستگى و خمیازه زیاد کشیدن و سنگینى سر و کندى

ذهن و ظاهر شدن بثورات روى پوست بدن مى‏توان به آن پى برد اگر زبان بار

داشته باشد دلیل بر پرى معده و امتلاء دستگاه گوارشى است حال اگر بار زبان

سفیدرنگ باشد دلیل امتلأ معده است با سردى مزاج بیمار اگر زردرنگ باشد

دلیل بر غلبه صفرا و حرارت مزاج است و اگر رنگ زرد و سفید توأم باشند 

دلیل بر صفرا و بلغم است، دردى که یک طرف سر را

طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 15

بگیرد یا پس سر یا پیشانى را بگیرد نیز جزء سردردهاى ذکرشده بوده و اسباب
 آن یکى از عوامل ذکرشده فوق مى‏باشد اما تصور مى‏رود که اطباء شرقى و
 غربى هنوز اسباب این مرض و راه مداواى قطعى آن را پیدا نکرده‏اند. عده‏اى 
طب سوزنى را مفید مى‏دانند عده‏اى رژیمهاى غذائى و عده‏اى درمان وسیله 
داروهاى شیمیائى و بعضى درمان با داروهاى گیاهى و دسته‏اى کارهاى ورزشى
 را مفید مى‏دانند و گروه دیگر حرکات ورزشى را عامل بروز حملات میگرنى 
مى‏دانند چیزى را که بیشتر توصیه مى‏کنند دور بودن از هم‏وغم زندگى و تشنجات
 عصبى و افسردگى خاطر و استراحت کافى و سالم نگهداشتن دستگاه گوارش 
در بهبود و نقصان حملات میگرنى موثر مى‏باشد و از مسکن‏ها آسپرین
 (بجز براى افرادى که ناراحتى گوارشى دارند) مفید است و موقعى که مقدمات
 حمله میگرنى احساس مى‏شود شدت حمله میگرنى را تخفیف مى‏دهد بعضى
 از پزشکان معتقدند بمحض پیدا شدن اولین اثر حمله میگرنى باید دو قرص
 آسپرین را با یک فنجان قهوه یا چائى نوشید و در یک مکان آرام و کم‏نور
 استراحت نمود و درباره ناراحتى‏هاى زندگى خود اصلا فکر نکرد تا حملات
 میگرنى شدید نشود. لکن اطباء سنتى خوردن قهوه را مضر مى‏دانند.

اگر سردردهاى مزمن میگرنى باشند یا غیر میگرنى بطور کلى لازم است دقت شود

که آیا دردسر بطور دوره‏اى عارض مى‏شود یا دوره‏اى نبوده و پراکنده مى‏باشد

اگر دوره‏اى باشد باید دوره آن مشخص گردد تا معلوم شود که گرم‏مزاج است.

یا سردمزاج مثلا اگر یک روز در میان باشد مزاج آن گرم و صفراوى است و

باید به بیمار مسهل‏هاى دافع صفرا مانند فلوس یا هلیله زرد یا پودر بنفشه بدهند 

شربت سکنجبین و آب انار نیز براى آنان مفید است ولى در همه دوره‏هاى دیگر

مانند همه‏روزه یا چند روز یکبار یا هفته‏اى یکبار یا سى روز یکبار و غیره مزاج

بیمار سرد و رطوبى است و این‏گونه افراد را باید با دواها و غذاهاى گرم‏مزاج مداوا کنند.

------------------------------

باید ابتدا منضجى از گیاهان مانند اصل سوس و تخم رازیانه یا ریشه رازیانه و پرسیاوشان و اسطوخودوّس یا چند تا از این داروهاى مذکور را مى‏توان انتخاب کرد اگر

طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 16

مثلا چهار نمونه را بردارند جمعا هشت مثقال و از هرکدام دو مثقال (ده گرم) مى‏شود و اگر یکى از این گیاهان در اختیار باشد باید پنج مثقال از آن را گرفته و مصرف نمایند و روز بعد باید از مسهل سنا یا روغن کرچک یا سولفات دوسود بعنوان مسهل استفاده نمود با توجه باینکه همراه مسهل خوردن نان جایز نیست و چنانچه دردسر بصورت نوبه‏اى باشد مى‏توان از گنه‏گنه بمقدار دو نخود یا نیم گرم روزى دو بار و بمدت سه روز مصرف نمود.

چنانچه سردرد دوره‏اى جزء دوره‏اى گرم‏مزاج باشد باید منضج سردمزاج و مسهل‏هاى سردمزاج مانند فلوس و یا پودر گل بنفشه بمقدار دو مثقال استفاده نمود. و اما سردرد ممتد و دائمى و بدون تب گرم‏مزاج است باید ادویه سردمزاج مصرف کرد.

بعضى از پزشکان نوشته‏اند چنانچه دانه زیره را بکوبند و با تخم‏مرغ آب‏پز شده سفت مخلوط کرده و سرخ کنند سپس آن را در پارچه‏اى بسته و در پشت گردن ببندند سردرد میگرنى را که قدیمى و مزمن شده بهبودى بخشد و معالجه خواهد کرد. لازم به ذکر است که مجامعت براى سردردهائى که با ضعف مزاج شدت مى‏یابند مضر است و در این‏باره گفته‏اند.

اى که بینم بتنگناى جهان‏
که بتشویش مانده‏اى ز صداع‏
گر شفا بایدت جماع مکن‏
که مضر است در صداع جماع‏


بنظر اطباء سنتى سردردى که از غلبه خون باشد علامتش سرخى چهره و سرخى چشمها و شیرینى دهان است و پرى رگها از خون و علاج آن کم کردن خون و خوردن غذاهاى سردمزاج مانند شربت آب‏لیمو: گل بنفشه، آب انار، و شوربائى که در آن عدس و ماش ریخته باشند.

اگر سردرد از صفرا باشد علامتش تلخى دهان و زردى رنگ چهره و چشمها و زردى رنگ بار زبان و علاجش خوردن مسهل صفرا، گل بنفشه، تخم کاسنى، آلو بخارا، سپستان، گشنیز و اسفناج نیز براى این‏گونه افراد مفید مى‏باشد.

گر درد صداع شد ز صفرا پیدا
باید که خورد ز بهر دفع صفرا


طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 17


یا حب بنفشه یا نقوع مسهل‏
یا آب انار و شیر خشک اعلا


براى درست کردن حب بنفشه مقدار هشت گرم گل بنفشه و چهار گرم پوست هلیله زرد و دو گرم ریشه پوست گرفته شیرین‏بیان را پودر کرده با کمى آب بصورت حب کنند و یا در دهان ریخته مقدارى آب از بالاى آن خورده شود و این عمل را مى‏توان چند روز صبح و عصر تکرار نمود.

اما چنانچه سردرد از رطوبات بلغمى باشد علامت آن سنگینى سر و زیادى خواب و سستى اعضاء بدن است.

آن را که صداع بلغمى شد پیدا
گو روغن قسط و فرفیون ساز طلا
شربت ز طبیخ بادیان سازد و شهد
طیار کند کبوتر از بهر غذا


ضمن خوردن مسهل‏هاى دافع بلغم و ضماد روغن‏هاى فوق از داروهائیکه براى این‏گونه افراد مفید است. انیسون. بادرنجبوبه، پرسیاوشان است که مى‏توان از هرکدام مقدار دو مثقال را گرفته مجموع را بجوشانند و آب صاف شده را با ده مثقال گل قندى که با عسل ساخته باشند میل کنند.

عوامل زیر مى‏توانند در بروز حمله سردرد میگرنى‏Migraine موثر باشند.

1- هیجانات روحى و روانى.

2- عوامل فیزیکى مانند برخورد آفتاب شدید بر سر یا گرما و سرماى شدید یا ضربه و فشار.

3- کم‏خوابى.

4- خواب زیادتر از مقدار لازم.

5- تاخیر در خوردن غذا و گرسنه ماندن.

6- خوردن بعضى غذاها که مواد محرک در آنها بکار رفته مانند شکولات.

7- مشروبات الکلى.

8- مصرف داروهاى ضد آبستنى.

طب سنتى سینا، درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى، ص: 18

9- شروع عادت ماهانه در زنها.

10- خوردن زیاد غذاهاى آبکى و سردمزاج.



------------------------------------------------------


      طب بومی و سردردهاى‏ شدید


 در شاهرود از بخور اکالیپتوس


استفاده مى‏کنند.


 در مجن گل اجاق، آب،


و نمک را گرم کرده روى پیشانى مى‏مالند.


- در کلاته‏خیج، چادرشب کهنه ‏اى


را دور پیشانى بسته،


با نى یا چوبى گره را محکم 


دور پیشانى مى‏پیچند.


روش دیگر براى علاج سردرد این است که لبه‏هاى گوش را تیغ مى‏زنند، چون معتقدند بدین‏طریق‏

پیام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 185

خون کثیف بیرون ریخته و درد علاج مى‏یابد. گاهى از این شیوه درمان تلقینى و عادت استفاده مى‏شود و برخى هر هفته یک بار لبه‏هاى گوش را تیغ مى‏زنند تا خون کثیف بیرون ریزد.

- روش دیگر درمان بدین‏طریق است که کبریتى داخل استکانى روشن مى‏کنند و استکان را روى پیشانى مى‏گذارند تا پیشانى کاملا داغ شود این شیوه امروزه نیز رایج است.

سردرد

بستن دور سر با دستمال و قرار دادن سر در معرض بخور پونه وحشى از معمول‏ترین روش‏هاى درمان سردرد در حوزه پژوهش است.

- همچنین در روستاى گل‏فرج خون گرفتن از میان دو ابرو از روش‏هاى دیگر درمان است.

- در روستاى داران مقدارى از ریشه گیاهى به نام چاتان قوش(c ?tl n gus ?) را جوشانده و مى‏خورند.


دسته ها :
X